The Adventure of Two Villages According to the Book of Muharrirs and A Few Words on the Tax Registers in This Context

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 36, 23 - 50, 16.06.2025

Ahmet Güneş

https://doi.org/10.19060/gav.1717324

Öz

In this article, the data recorded in various registers (shar’iya register and tax registers) belonging to the villages named İnegöl-i Hızır and Seralu in Şili District of Kocaili Sanjak are analysed in detail and comparatively in order to determine the character of the tax registers. The main and original sources are the tax registers of the late 16th and early 17th centuries. When these two villages are analysed together, it is observed that in terms of the total number of (internal+external) nefer/mutasarrıf in the TT.436-KK.49 line, there is a decrease in İnegöl-i Hızır (a very serious decrease internally) and an increase in Seralu (a remarkable increase externally). However, it is note worthy that the increase in the revenue was greater in İnegöl-i Hızır than in Seralu. In conclusion, it is worth emphasising that although the revenue totals of the villages mentioned in the different late-dated registers are the same, in other words, their synoptic (icmal) values do not change at all, their revenue contents, in fact their item values, are different. It can be argued that this determination necessitates that the effect of synoptic (icmal) revenue values on detailed (mufassal) revenue values should also be taken into account in the discussions on the reliability and reality of the data in the tax registers.

Anahtar Kelimeler

village , surveyor , tax register , reliability , reality.

Muharrirlerin Kitabına Göre İki Karyenin Sergüzeşti ve Bu Bağlamda Tahrir Defterlerine Dair Birkaç Kelam

Öz

Bu makalede, Kocaili Sancağı’nın Şili Kazası’na tabi, İnegöl-i Hızır ve Seralu isimli köylere ait, muhtelif defterlerde (şer’iyye sicili ve tahrir defterlerinde) kayıtlı veriler, tahrir defterlerinin karakterini tespit etmek amacıyla, detaylı ve karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Ana ve özgün kaynaklar 16. yüzyılın sonları ve 17. yüzyılın başlarına ait tahrir defterleridir. Bu iki köy birlikte incelendiğinde, TT.436-KK.49 çizgisinde, toplam (dahili+harici) nefer/mutasarrıf sayısı açısından, İnegöl-i Hızır’da bir azalma (dahili olarak çok ciddi bir azalma) ve Seralu’da bir artış (harici olarak kayda değer bir artış) olduğu görülmektedir. Ancak, hasıldaki artışın İnegöl-i Hızır’da Seralu’ya göre daha fazla olması dikkat çekicidir. Netice olarak, geç tarihli farklı defterlerde, adı geçen köylerin hasıl toplamları aynı olsa da, başka bir deyişle icmal kıymetleri hiç değişmese de, hasıl içeriklerinin, aslında kalem kıymetlerinin farklı olduğu vurgulanmaya değerdir. Bu tespitin, tahrir defterlerindeki verilerin güvenilirliği ve gerçekliği tartışmalarında icmal hasıl kıymetlerinin mufassal hasıl kıymetleri üzerindeki etkisinin de dikkate alınmasını gerektirdiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

köy , muharrir , tahrir defteri , güvenilirlik , gerçeklik.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı D.A.B. Osmanlı Arşivi: TT.116, TT.425, TT.438, TT.436, TT.630, TT.732, TT.733. MD.68.
• T.K.G.M. Kuyud-ı Kadime Arşivi: KK.49.; TDV-İSAM: ÜŞS-122.
• Yayımlanmış Sicil: İstanbul Kadı Sicilleri, Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H.999-1000/M.1590-1591), (Haz. Rıfat Günalan; Arapça metin Mehmet Akman-Mehmet Canatar; kontrol eden Mehmet Canatar; proje yönetmeni M. Akif Aydın; editör Coşkun Yılmaz), Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), İSAM Yayınları, 79. Kadı Sicilleri Dizisi, 10, İstanbul 2010. https://www.kadisicilleri.org/?blm=yayin&nerede=usk084&kategori=defter,29.10.2024.
• Kitabi Çalışmalar: BARKAN, Ömer Lütfi; “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (I)”, İ.Ü., İFM, C.2, 1940, s.20-59.
• BARKAN, Ömer Lütfi; “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (II)”, İ.Ü., İFM, C.2, 1941, s.214-247.
• BARKAN, Ömer Lütfi; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Çiftçi Sınıfların Hukukî Statüsü”, Türkiye’de Toprak Meselesi (Toplu Eserler 1), Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, s.725-788.
• BOZKURT, Nebi; “Kitap” DİA, C.26, Ankara 2002, s.120-121.
• BULDUK, Üçler; 16. Asırda Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• ELIBOL, Ahmet; “Osmanlı Gerileme Paradigmasının Sonu”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.16, Sayı: 32, Yaz 2023, s.87-106.
• EMECEN, Feridun M.; XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• GÜÇER, Lütfi; 16. ve 17. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, (İstanbul Üniversitesi Yayımlarından, No: 1075, İktisat Fakültesi, No: 152), Sermet Matbaası, İstanbul 1964.
• GÜNEŞ, Ahmet; “Osmanlı Tahrir Defterleri ve Bunların Tarih Yazıcılığında Kullanımı Hakkında Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı:150, Haziran 2004, s.165-184.
• İNALCIK, Halil; Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid, TTK Yayınları, Baskı:2, Ankara 1987.
• İNALCIK, Halil; “Köy, Köylü ve İmparatorluk”, Osmanlı İmparatorluğu, Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul 1996, s.1-14.
• İNALCIK, Halil; Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (Çev. Halil Berktay), Eren Yayıncılık, C.1 (1300-1600), İstanbul 2000.
• İNALCIK, Halil; “Adaletnameler”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000, s.75-190.
• İNALCIK, Halil; Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (Çev. Ruşen Sezer), YKY, İstanbul 2004.
• İSLAMOĞLU-İNAN, Huricihan; Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Köylü (Çev. Sabri Tekay), İletişim Yayınları, İstanbul 1991.
• KANKAL, Ahmet; 16. Yüzyılda Çankırı, Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları, 2009.
• Köylerimiz, (Türkiye Cumhuriyeti) Dahiliye Vekaleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü, İstanbul, Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, 1933.
• ÖZ, Mehmet; “Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarih Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler”, VD., XXII, 1991, s.429-439.
• Son Teşkilat-ı Mülkiyye’de Köylerimizin Adları, Türkiye Cumhuriyeti Dahiliye Vekaleti, Hilal Matbaası, 1928.
• ÜNAL, Mehmet Ali; XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, TTK Yayınları, Ankara 1989.
• YEDIYILDIZ, Bahaeddin; Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.