İngiltere, ABD ve Türkiye’de Hazırlanan Öncü Senkronik Tarih Şeridi Örneklerinin Karşılaştırılması

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 36, 199 - 214, 16.06.2025

Ayşegül Dönmez , Ömür Kızıl

https://doi.org/10.19060/gav.1719153

Öz

Karşılaştırma yöntemi, zaman ve mekana yayılan tarihsel olay ve olguların anlaşılmasında diyakronik ve senkronik karşılaştırmaların yapıldığı bir yöntemdir. Senkronik tarih şeritleri, farklı dönem ve coğrafyalar arasında karşılaştırmalar yapma konusunda bu yöntem için oldukça kullanışlı araçlardır. Bu çalışmada, senkronik tarih şeritlerinin gelişimi açısından öncü nitelik arz eden çalışmalar birbirleriyle karşılaştırılarak incelenmiştir. Bu bağlamda İngiltere, ABD ve Türkiye’den toplam beş örnek ele alınmıştır. Örnek senkronik tarih şeritlerinin zaman-mekansal kapsamları, hazırlanma teknikleri ve zaman olgusuna yönelik kuramsal yaklaşımları analiz edilerek, senkronik tarih şeridi oluşturma geleneğinin/geleneklerinin farklı coğrafyalardaki seyri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuçlara geniş perspektiften bakıldığında; senkronik tarih şeritlerinin ortaya çıkışının ve gösterdikleri gelişimin, aynı anda zaman ve mekan felsefelerinin gelişimi, kartografya ve matbaa alanındaki gelişmelerle yakından ilişkili olduğu anlaşılmıştır. İncelenen örnekler, tüm çalışmalarda zamana “mutlak” ve “matematiksel” zaman açısından yaklaşıldığını göstermektedir. İncelenen çalışmaların mekana/coğrafyaya yaklaşımları ise benimsenen görselleştirme tekniğine göre farklılık arz etmektedir. Tablo formatı ile hazırlanan çalışmalarda (örn. Jefferys) mekanı temsil etme kaygısı hissedilirken; akış metaforunun kullanıldığı çalışmalar mekanı görsel olarak temsil etme kaygısından yoksundur. Her iki ekolün ortak özelliği, oluştukları dönemde coğrafya, mekansal algı ve kartografya alanlarında yaşanan önemli gelişmelere rağmen, mutlak bir mekan algısından yoksun, manipülatif bir yaklaşım sergilemeleridir. Söz konusu manipülasyon, tarihe Avrupa merkezli bir yaklaşımın sergilendiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Senkronik şerit , karşılaştırma , tarih şeridi , histomap , tarih öğretimi.

Kaynakça

• ADAMS, Sebastian, Adams synchronological chart of map of history: teacher’s guide, Master Books, Arkansas: 2007.
• ATA, Bahri, “1943’teki ikinci Milli Eğitim şurasının tarih eğitimi kararlarından birinin uygulanması: bir histomap’in yapım öyküsü”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, Sayı: 8, 2008, s. 335-353.
• DAVIS, Stephan Boyd, “History on the line: time as dimension”, Massachusetts Institute of Technology, Sayı: 28, 2012.
• DAVIS, Stephan Boyd & Florian Krautli, “Scholarly chronographics: can a timeline be useful in historiography?”, Avrupa Sosyal Bilimler Tarihi Konferansı, 23-26 Nisan 2014.
• DUNGAN, David L., A History of the Synoptic Problem, Yale University Press, 1999.
• HAUPT, Heinz-Gerhard Haupt, “Comparative history–a contested method”, Historisk Tidskrift, Sayı: 127, 2007, s. 700-701.
• HUNT, Lynn, Measuring time, making history, Central European University Press, Budapest 2008, s. 37-38.
• JORDHEIM Helge, “Synchronizing the World: Synchronism as Historiographical Practice, Then and Now”, History of the Present, Cilt:7, Sayı:1, 2017, ss. 59-95.
• KESKİN Ömer Ali, “Küreselleşen Dünyada Karşılaştırmalı Tarih Eğitimi ve Çalışmalarının Gerekliliği”, III. Uluslararası Tarih Eğitimi Sempozyumu, Haziran 2014, Sakarya 2014, s. 63, 64.
• KIZIL, Ömür, “Kronolojik ve Mekansal Düşünme Becerileri Bağlamında T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Konularının Senkronik Yaklaşımla Öğretimi” Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2021, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).