Birinci Dünya Savaşı’nda 13. Kolordunun Faaliyetleri (Irak ve İran Cepheleri)

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 36, 239 - 262, 16.06.2025

Enes Mert Demir

https://doi.org/10.19060/gav.1719192

Öz

13. Kolordu, 1911 yılında Osmanlı ordusunun yeniden yapılandırılması kapsamında Bağdat ve Basra bölgesinden sorumlu olarak kurulmuştur. Stratejik önemi haiz bir bölgede konuşlanan ve güvenliğin tesisi ile asayişin korunmasına yönelik faaliyetler icra eden Kolordu, Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Doğu Cephesi’ne sevk edilmiştir. Bununla birlikte yeni görev yerine intikalinde yaşanan gecikmeler ve Doğu Cephesi’nde vuku bulan hadiseler sonrası Kolordu karargâhı lağvedilmiştir. Öte yandan Dicle (Irak) Cephesi’ndeki vaziyetin ehemmiyet arz etmesi üzerine 13. Kolordu, Ekim 1915’te Bağdat’ta yeniden teşkil edilmiştir. Bu kapsamda başta Kûtü’l-Amare Muharebesi olmak üzere bu cephede çeşitli vazifeler üstlenmiş, aynı yıl müstakil olarak İran Harekâtı’nı icra ettikten sonra 1917 senesinde yeniden Dicle (Irak) Cephesi’nde görevlendirilmiştir. Kolordu, Eylül 1918’de lağvedilmesine kadar olan süreçte Musul güneyi-Bağdat kuzeyi arasında İngiliz taarruzunu engellemeye yönelik savunma muharebeleri vermiştir.
Bu çalışmada; 13. Kolordunun askerî teşkilatı ile Birinci Dünya Savaşı’ndaki faaliyetleri ele alınmıştır. Böylece Kolordunun Dicle (Irak) Cephesi ve İran Cephesi’nde ifa ettiği görevlerin ortaya konulması hedeflenmektedir. Özgün bir içerikle hazırlanan makalenin kaynaklarını; arşiv belgeleri, kaynak eserler ve ilgili araştırma/telif eserler oluşturmaktadır. Elde edilen bulgular nitel analiz metoduyla değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

13. Kolordu , Bağdat , Birinci Dünya Savaşı , Irak (Dicle) Cephesi , İran Cephesi , Musul.

Kaynakça

• I. Arşiv Belgeleri: A. Yayımlanmamış Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO): Dâhiliye Nezareti İdare-i Umûmiye Evrakı Ekleri (DH, İ, UM, EK); Hâriciye Nezareti Siyasi (HR, SYS); Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH, ŞFR); Dâhiliye Nezareti Siyasi (DH, SHS)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umûmiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH, EUM, EMN); Hariciye Siyasi (HR, SYS); İrade Meclis-i Umûmi (İ, MLU)
• B. Yayımlanmış Arşiv Belgeleri: Arşiv Belgelerine Göre Kûtü’l-Amâre Zaferi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2016.
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD), S. 141, Yıl:67, Ocak 2018.
• “Kûtü’l-Amâre Kuşatması ve Zaferi”, ATBD, S. 137, Yıl:65, Ocak 2016.
• II. Hatıralar: Ahmet İzzet Paşa, Feryadım İstiklal Harbinin Gerçekleri, C. 1-2, yay. haz., Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar, Timaş Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• CHARLES V.F. Townshend, Esir İngiliz Generalin Kaleminden Kut’ül-Amare Zaferi - Irak Seferi ve Esaret, (çev. Recep Ahıshalı), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.
• EMİN, Mehmed, Kutülamare’de Kuşatma ve Zafer, yay. haz., Muzaffer Albayrak, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018.