18. Yüzyılda Rumeli Kırsalında Köylülerin Tefecilere Borçlanmaları

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 36, 263 - 286, 16.06.2025

Nihal Metin

https://doi.org/10.19060/gav.1719214

Öz

18. yüzyıla dair arşiv belgeleri incelendiğinde Osmanlı taşrasında reayanın oldukça hareketli olduğu görülmektedir. Özellikle sefer dönemlerinde artan vergiler, ehl-i örfün ve ehl-i şer‘in kanunsuz talepleri, eşkıya ve mütegallibenin baskısı, asker geçişleri, işsizlik, kıtlık, salgın hastalıklar ve doğal afetler gibi nedenlerle insanlar yerlerini yurtlarını terk etmişlerdir. Göç veren yerlerde ise halkın üzerindeki vergi yükü daha da arttığı için zamanla bu bölgelerden zincirleme göçler gerçekleşmeye başlamıştır. Bunun sonucunda; Anadolu ve Rumeli’de tarım arazileri boş kalmış, üretim düşmüş, vergi tahsili zorlaşmış, timar sahipleri ve devlet hazinesi zarara uğramıştır. Ancak Rumeli Ahkâm Defterleri’ne yansıyan şikâyetler, bu bölgede gerçekleşen göçlerin önemli bir nedenine daha işaret etmektedir. O da yüksek faizlerle tefecilere borçlanan köylülerin borçlarını ödeyememeleridir. Alet-edevat ve tohum temini, üretimin devamlılığı veya hasattan önce vergi talep edilmesi gibi nedenlerle tefecilere borçlanan köylüler bir süre sonra faiziyle birlikte artan borçlarını ödeyemeyerek sonunda topraklarını terk etmişlerdir.
Bu çalışmada, daha önce üzerinde çok fazla durulmayan ve 18. yüzyılda Rumeli’deki reayanın toprağını terk etme nedenlerinden biri olan tefecilere borçlanma meselesi, arşiv belgelerine yansıyan şikâyetlerden yola çıkılarak incelenmiştir. Borca batan köylünün faiz ödemelerinde yaşadığı sıkıntılara, alacaklılarından kaçışına, devletten yardım isteklerine ve sürecin bölgede kurulan büyük çiftliklerle ilişkisine daha yakından bakılmıştır. Alacaklıların profillerine dair bilgiler sunularak mevcut kayıtlarda öne çıkan kişiler ve yerler değerlendirilmiştir. Böylece 18. yüzyılda Rumeli kırsalındaki köylünün sosyo-ekonomik durumunun çok daha net görülebilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rumeli , muameleci , murabaha , tefeci , faiz

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Defterler: Mühimme Defterleri [ADVNS.MHM.d.], nr. 127, 130, 136, 137, 147, 148, 150, 155.
• Şikâyet Defterleri [ADVNS.ŞKT.d.], nr. 91, 156.
• Rumeli Ahkâm Defterleri [ADVNS.AHK.R.d.], nr. 1, 2, 3.
• Evraklar: Ali Emiri Mustafa II [AE.SMST.II.], nr. 67/ 7084; 65/6890.
• Ali Emiri Ahmed III [AE.SAMD.III.], nr. 104/10262, 141/13645.
• Ali Emiri Osman III [AE.SOSM.III.], nr. 62/4592, 68/5192.
• Ali Emiri Mahmud I [AE.SMHD.I.], nr. 96/6648.
• Ali Emiri Mustafa III [AE.SMST.III.], nr. 30/2031, 50/3594, 88/6576, 166/1305, 213/16806, 353/28294, 726/8, 226/17884.
• Ali Emiri Selim III [AE.SSLM.III.], nr. 156/9373, 262/15185, 362/20697, 397/22938.
• Ali Emiri Abdülhamid I [AE.SABH.I.], nr. 156/10449. 120/8149, 370/25901.
• Cevdet Dahiliye, [C.DH.], nr. 157/7810, 79/3929, 162/8087, 189/9421, 190/9454, 208/10372.
• Cevdet Maliye [C.ML.], nr. 20/928, 23/1069, 50/2324, 82/3875, 84/3875, 139/5913, 230/9632, 253/10440, 307/12521, 434/175774, 582/23920.
• Cevdet Evkaf [C.EV.], nr. 36/1765, 252/12744.; Cevdet İktisat [C.İKTS.], nr. 43/2144.;Cevdet Tımar [C.TZ.], nr. 9/403.
• Hatt-ı Hümayun [HAT.], nr. 221/12264.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı [TS.MA.e] nr. 1178/20, 1050/39.
• İbnülemin Dahiliye [İE.DH.], nr. 27/ 2419.