İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği

Yıl 2020, Cilt: 35 Sayı: 1, 519 - 536, 25.10.2019

Azem Kuru , Azime Tezer

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.486855

Cited By: 5

Öz

Günümüzde nüfus artışıyla birlikte insan
faaliyetlerinin artması çevresel kaynakların sürdürülebilirliğinin
sağlanmasında yoğun baskılar ve olumsuz etkiler oluşturmaktadır. Ekonomik
kalkınma amaçlı gerçekleştirilen arazi kullanım değişiklikleri, özellikle
hassas ekosistemler üzerindeki baskıları arttırmaktadır. Bununla birlikte doğal
eşiklerin yeteri kadar dikkate alınamadığı idari sınırlar içerisinde
gerçekleştirilen planlama faaliyetleri ise hassas ekosistemlerin koruma -
kullanma dengesini sağlayamamaktadır. İçme suyu havzaları, yüksek nüfuslu
kentsel yerleşimler için vazgeçilmez ekolojik birimlerdendir. Türkiye’de havza
yönetimi yapısında koruma esasları kuş uçuşu mesafeler dikkate alınarak
gerçekleştirilmekte ve her bir havzanın kendine özgü durumu
değerlendirilmemektedir. Bu konuda her bir havzaya özgü gerçekleştirilen koruma
planları ve özel hükümlerde havzalara özgü ekolojik niteliklere yönelik kapsam
günümüzdeki uygulamalarda yeni yeni ele alınmaktadır. Bu çalışma kapsamında öncelikle; Kırklareli
kentinin içme suyunun tamamını sağlayan Kırklareli Barajı su toplama havzasının
arazi kullanım değişiklikleri 1990, 2000 ve 2012 dönemlerine ait CORINE arazi
kullanımı/arazi örtüsü verileri esas alınarak değerlendirilmiştir.  İkinci
aşamada kirletici unsurların olumsuz etkilerinin yüzey suyuna ulaşma durumunu
etkileyen veri seti derlenmiş ve mesafeye dayalı yaklaşıma alternatif alana
özgü su kalitesi mekânsal kontrol yaklaşımı sunulmaya çalışılmıştır. Bununla
birlikte havza planlama çalışmalarında havzanın sahip olduğu diğer ekolojik
değerlerin de dikkate alınması zorunluluğu bulunmaktadır. Bu amaçla ekosistem
servisleri yaklaşımı da, bu çalışmaya dahil edilmiştir. Bu çalışma ile mesafeye
dayalı havza koruma alanlarının belirlenmesi yaklaşımı yerine; havzanın
morfolojik özelliklerine ve ekosistem servisleri potansiyeline dayalı
bütünleşik havza alt-koruma alanları belirleme yaklaşımı Kırklareli Barajı
Havzası için oluşturulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

İçme Suyu Havzası, Ekosistem Servisleri, Havza Koruma Kuşakları, Sürdürülebilir Havza Yönetimi, Bütünleşik Havza Yönetimi, Kırklareli

Kaynakça

• 1. İçme ve Kullanma Suyu Havzalarının Korunmasına Dair Yönetmelik, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/10/20171028-8.htm, Erişim Tarihi: 10.05.2018
• 2. Özhan, S., Havza Amenajmanı. İ.Ü.Rektörlük Yayın No: 4510, İstanbul: Orman Fakültesi Yayın No: 481, 2004.
• 3. Garipağaoğlu, N., Havza planlamalarında coğrafyanın rolü ve Türkiye’de havza planlamacılığı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 2012.
• 4. Tüzün, G., Havza Planlama ve Yönetiminde Yöntem Arayışı: Meriç-Ergene Havzası Örneği, Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2010.
• 5. Omernik, J. M., ve Bailey, R. G., Distinguishing between watersheds and ecoregions. JAWRA Journal of the American Water Resources Association, 33(5), 935-949, 1997.
• 6. OSİB, Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (2014-2023), Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı. Özhan S., (2004), Havza amenajmanı, İ.Ü. Orman Fakültesi, Havza Yönetimi Anabilim Dalı, Orman Fakültesi Yayın No: 481, İstanbul, 384, 2014.
• 7. Yıldırımer, S., Özalp, M., ve Yüksel, E. E., SRTM ve Topoğrafik Harita Verileri Kullanılarak Artvin İlindeki Yağış Havzalarının Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi, 2016.
• 8. Bağdatlı, C., İstanbulluoğlu, A., ve Bayar, A. N., Toprak ve Su Kaynakları Potansiyelinin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yardımıyla Belirlenmesi: Tekirdağ-Çerkezköy İlçesi Uygulaması, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 14(1), 2014.
• 9. Kaya, Ö., Toroğlu, E., Monitoring Urban Development of Kayseri and Change Detection Analysis. Türk Coğrafya Dergisi, 65: 87-96, 2015.
• 10. Canıberk, M., ve Kiracı, A. C., Arazi Kullanımının Zamansal Değişiminin Tarihi Ortofotolarla Belirlenmesi (Elmalı Havzası Örneği). 5. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu, 14-17, 2014.
• 11. Scopus Veri Tabanı, https://www.scopus.com/home , Erişim Tarihi: 22.11.2018
• 12. Karadağ, A, Katılımcı Havza Yönetim Modelinin Oluşturulması: Kovada Örneği, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2007.
• 13. Karadağ, A, (2008). Türkiye’deki Su Kaynakları Yönetimine İlişkin Sorunlar Ve Çözüm Önerileri, II. TMMOB Su Politikaları Kongresi, 389-400, Ankara, 20-22 Mart, 2008.
• 14. Gündoğdu, V., ve Kocataş, A., Gediz Nehir Havzası yönetim planı oluşturulmasına yönelik bir yaklaşım. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt 23, Sayı (3-4): 371–378, 2006.
• 15. Özdemir, F. Y., ve Özkan, Ö. S., Importance of geological characteristics at determining basin conservation borders: sample of Lake Beyşehir (Konya) basin. In International Congress On River Basin Management, 22-24, 2007.
• 16. Baylan, E., & Karadeniz, N., Terkos Gölü (İstanbul) örneğinde doğal ve kültürel çevrenin korunması ve geliştirilmesi üzerine bir araştırma. Tarim Bilimleri Dergisi, 12(2), 151-161, 2006.
• 17. Hızal, A., Serengil, Y., & Ozcan, M., Ekosistem tabanli havza planlama metodolojisi ve havza calişmalarinda yapilan yanlis uygulamalar. TMMOB II. Su Politikalari Kongresi, 20-22, 2008.
• 18. Uzun, O., Yılmaz O., Düzce Asarsuyu havzası peyzaj değerlendirmesi ve yönetim modelinin geliştirilmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 15(1), 79-87, 2008.
• 19. Göksel, Ç., Elmalı ve Alibey su havzalarının uydu görüntü verileriyle izlenmesi ve bilgi sistemi oluşturma olanakları, Doktora Tezi İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 1996.
• 20. Nişanci, R., Yildirim, V., ve Yildrim, A., Su Havzalarina Yönelik CBS Veri Tabani Modellemesi: Trabzon 5. Galyan Vadisi Örneği. TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, Trabzon, 2006.
• 21. Özügül, M. D., Ekolojik Planlamada Kullanilabilecek Analitik Bir Model Önerisi–Ömerli İçme Suyu Havzasi Örneği. MEGARON/Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, 1(4), 201-217, 2006.
• 22. Dindaroğlu, T., ve Canbolat, M. Y., Erzurum ili Kuzgun Baraj Gölü havzasında gerçek ve potansiyel erozyon risk alanlarının CORINE yöntemiyle belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 16(4), 8-15, 2013.
• 23. Gündoğan, R., Yüksel, A., Akay, A. E., Bozali, N., ve Doğan, O., Arazi Kullanım Planlamasının Erozyon Kontrol Çalışmalarındaki Önemi: Kartalkya Baraj Havzası Örneği. Baraj Havzalarında Ormancılık I. Ulusal Sempozyumu, 29-30, 2008.
• 24. T.C. Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/ Erişim Tarihi: 15.05.2018
• 25. Daily, G.C., Introduction: what are ecosystem services, in Daily, G.C.,eds.,Nature's Services. Island Press, 1–10, Washington DC, 1997.
• 26. Costanza, R., dArge, R., Groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neil, R. V., Paruelo, J., Raskin, G.R., Sutton., P. ve Belt, M., The value of the world's ecosystem services and natural capital. Nature, 387, 6630, 253–260, 1997.
• 27. MEA., A Toolkit for Understanding and Action – Protecting Nature’s Services, Protecting Ourselves, Millennium Ecosystem Assessment, Washington DC: Island Press, London, 2007.
• 28. Albayrak, İ., Ekosistem servislerine dayalı havza yönetim modelinin İstanbul-Ömerli havzası örneğinde uygulanabilirliği İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• 29. Quinn, M. S., Ecosystem-based management. Tools for Environmental Management: A practical introduction and guide, 370-382, 2002.
• 30. Burkhard, B., Kroll, F., Müller, F., & Windhorst, W., Landscapes’ capacities to provide ecosystem services–a concept for land-cover based assessments. Landscape online, 15(1), 22, 2009.
• 31. MEA., The Service of Nature, Living Beyond Our Means: Natural Assets and Human Well-being, Millennium Ecosystem Assessment, Island Press, Washington DC, 2005.
• 32. De Groot, R. S., Wilson, M. A., ve Boumans, R. M., A typology for the classification, description and valuation of ecosystem functions, goods and services. Ecological economics, 41(3), 393-408, 2002.
• 33. De Groot, R. S., Alkemade, R., Braat, L., Hein, L., ve Willemen, L., Challenges in integrating the concept of ecosystem services and values in landscape planning, management and decision making. Ecological complexity, 7(3), 260-272, 2010.
• 34. Fisher, B., Turner, R. K., ve Morling, P., Defining and classifying ecosystem services for decision making. Ecological economics, 68(3), 643-653, 2009.
• 35. Bagstad, K. J., Semmens, D. J., Waage, S., ve Winthrop, R., A comparative assessment of decision-support tools for ecosystem services quantification and valuation. Ecosystem Services, 5, 27-39, 2013.
• 36. Costanza, R., de Groot, R., Sutton, P., Van der Ploeg, S., Anderson, S. J., Kubiszewski, I., ... ve Turner, R. K., Changes in the global value of ecosystem services. Global environmental change, 26, 152-158, 2014.
• 37. Tezer, A., Çetin, İ., Onur, A., Menteşe, E., Albayrak, İ., Cengiz, E., Ömerli Havzasında Ekosistem Servislerine Dayalı bütünleşik Havza Yönetim Planının Geliştirilmesi Projesi, İstanbul Kalkınma Ajansı TR10/14DFD/0039 No’lu Proje. İstanbul, 2015.
• 38. Tezer, A., Aksehirli, I., Cetin, N. I., Onur, A. C. T., Sen, O. L, Integrated planning need for the resilience of urban riverine ecosystems: Istanbul-Omerli Watershed case, Ecohydrology & Hydrobiology/ Vol. 12, No. 2, 2012.
• 39. Tezer, A., Uzun, O., Okay, N., Terzi, F., Karaçor E. K., Köylü, P., Kaya, M. vd., Ekosistem Servislerine Dayalı Havza Koruma Alanları Tanımlamasının Önemi ve Kapsamı: Düzce-Melen Havzası, Kentli Dergisi, 9(30), 58-61, 2018.
• 40. Şeker, D. Z., Tanık, A., ve Öztürk, İ., CBS’nin Havza Yönetimi Çalışmalarında Uygulanması. Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, İzmir, 2009.
• 41. Corine Arazi Örtüsü Sınıflandırması, https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-land-cover , Erişim Tarihi: 12.04.2018
• 42. Joel, A., Messing, I., Seguel, O., ve Casanova, M., Measurement of surface water runoff from plots of two different sizes. Hydrological Processes, 16(7), 1467-1478, 2002.
• 43. Tong, S. T., & Chen, W., Modeling the relationship between land use and surface water quality. Journal of environmental management, 66(4), 377-393, 2002.
• 44. Atalay, İ., Yüzeysel Akışa Geçen Su Miktarının Tayin Edilmesi. Türk Coğrafya Dergisi. S 22-23. s 135-145, 1975.
• 45. Özyurt, N., Hacettepe Üniversitesi Hidrojeoloji Dersi Notları, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~nozyurt/Hidrojeoloji_3.pdf . Erişim Tarihi: 27.06.2018.
• 46. Yüzey Akışı, https://water.usgs.gov/edu/watercycleturkish.html#runoff . Erişim Tarihi: 27.06.2018