ANADOLUDA BİZANS DÖNEMİ KALE YAPILARINDA KULLANILAN TUĞLALARIN FİZİKSEL, KİMYASAL ve MEKANİK ÖZELLİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2010, Cilt: 25 Sayı: 4, 0 - , 19.02.2013

Sedat Kurugöl Çiğdem Tekin

Öz

Bu çalışmada Türkiye’nin farklı illerinde farklı iklim koşullarında yer alan, Bizanslılar döneminde inşa edilmişolan kale yapılarında kullanılan tuğla malzemenin fiziksel, kimyasal ve mekanik özellikleri araştırılmaktadır. Buamaçla; araştırmada kullanılan olan tuğla örnekleri Trabzon, Kütahya, Amasra ve İstanbul’da yer alan Bizansdönemi kale yapılarından temin edilmiştir. Tuğlaların kimyasal kompozisyonu ICP-ES, mineralojik yapısı daXRD analizleriyle, mukavemet özellikleri ise mekanik testlerle tespit edilmiş, tuğlaların öğütülmüş toz boyutluörnekleri üzerinde de puzolanik aktivite deneyleri yapılmıştır. XRD ve puzolanik aktivite analiz sonuçlarınagöre, tüm tuğlaların düşük sıcaklıklarda pişirilmiş olup puzolanik özellik taşıdıkları görülmüştür. Kütahya kalesituğlaları düşük birim ağırlıklarına ve yüksek poroziteye sahip olup, mekanik özellikleri de diğer Kale tuğlalarınagöre daha düşüktür. Trabzon Kalesinden alınan örnekler fiziksel ve mekanik özellikler açısından diğer örnekleregöre üstün özelliklere sahiptirler. Yoros ve Amasra Kalesi tuğlalarının ise genel olarak birbirlerine yakınözellikler taşımaktadır. Yapılan ultrases hızı ölçümleri sonucunda, tarihi tuğlaların mekanik özelliklerinintahribatsız yöntemlerle de tahmin edilebileceği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi kaleler, tuğla, fiziko-kimyasal özellikler, mekanik özellikler, puzolanik aktivite, ultrases hızı.

Kaynakça

• Eyice, S. Bizans Devrinde Boğaziçi, İÜ, Edebiyat
• Fak. Yay., No:2236. İstanbul, 1976.
• Sakaoğlu, N. Çeşm-i Cihan AMASRA. Kültür
• Bakanlığı Tarih Vakfı Yay., İstanbul, 1999.
• Türk Standardı TS EN 14579, Doğal Taşlar-Deney
• Metotları-Ses Hızı İlerlemesinin Tayini. Türk
• Standardları Enstitüsü, Şubat 2006, Ankara.
• Türk Standardı TS EN 772-1 Kagir Birimler-
• Deney Metodları- Bölüm 1: Basınç
• Dayanımının Tayini. Türk Standardları Enstitüsü,
• Ankara, Nisan 2002.
• Türk Standardı TS EN 12390-6 Betonda Yarma
• Çekme Dayanımı Saptama Deneyi. Türk
• Standardları Enstitüsü, Ankara, Nisan 2002.
• Türk Standardı TS EN 771-1 Kagir Birimler –
• Özellikler- Bölüm 1: Kil Kagir Birimler
• (Tuğlalar). Türk Standardları Enstitüsü, Nisan
• , Ankara.
• EN 1936, European Standard Naturel Stone Test
• Methods. Determination of Real Density and
• Apparent Density, and of total and open
• Porosity. Brussels, December 2006.
• ASTMC 618-03 Standart Specification for Coal
• Fly Ash and Raw or Calcined Natural Pozzolan
• for Use in Concrete.
• Türk Standardı TS 25, Doğal Puzolan (TRAS) –
• Çimento ve Betonda Kullanılan – Tarifler,
• Gerekler ve Uygunluk Kriterleri, Ankara,
• Aralık 2008.
• ASTM C 593-95 Standard Specification for Fly
• Ash and Other Pozzolans for Use With Lime,
• Reapproved 2000.
• Radivojevic,A. Investigation of late Antique
• Bricks from Archaeological Sites of
• Contemporary Serbia as a Basis of
• Conservation Works. Facta Universitatis,
• Architecture and civil Engineering, 3, No:2, pp.
• -193, 2005.
• Özkaya, A.Ö. Properties of Roman Bricks and
• Mortars Used in Serapis Temple in Bergama.
• Master of Science in Architectural Restoration, A
• Thesis submitted to the Graduate School of
• Engineering and Sciences of İzmir Institute of
• Technology., İzmir, 2005.
• Lopez-Arce, P., Garcia-Guinea, J., Garcia, M.,
• Obis, J. Bricks in historical buildingis of Toledo
• City: characterisation and restoration.
• Materials Characterization, 50, 59-68, 2003.
• Özgen, S. Bizans Tuğlaları Üzerine Bir
• İnceleme. Mimar Sinan Üniv. MYO, Restorasyon
• Bölümü, Yayınlanmamış teknik rapor, İstanbul,
• -
• Böke, H., Akkurt, S., İpekoğlu, B. Uğurlu, E.
• Characteristics of brick used as aggregate in
• historic brick-lime mortars and plasters.
• Cement and Concrete Research, 36, 1115–1122.
• -
• 34. Wild, S., Khatib, J.M., O'Farrell, M. Sulphate
• resistance of mortar containing ground brick
• calcined at different temperatures. Cement and
• Concrete Research 27 (5), 697–709.1997.
• C.J. McConville, E.W. Lee. Micro-structural
• development on firing illite and smectite clayc
• compared with that in kaolinite. J.Am.Ceram
• Soc. 88, 2267-2277. 2005.
• Lopez-Arce, P., Garcia-Guinea, J. Weathering
• traces in ancient bricks from historic buildings.
• Building and Environment, 40, 929-941. 2005.
• Maritan, L., Nodari, L., Mazzoli, C., Milano, A.,
• Russo. Maritan. Influence of firing conditions on
• ceramic products: Experimental study on clay
• rich in organic matter. Applied Clay Science 31,
• -15, 2006.
• Trindate, M.J., Dias, M.I., Coroado, J., Rocha, F.
• Mineralogical transformations of calcareous
• rich clays with firing: A comparative study
• between calcite and dolomite rich clays from
• Algarve, Portugal. Applied Clay Science 42
• (2009) 345-355. 2009.
• Aardt, J.H.P.; Visser, S. Calcium Hydroxide
• Attack on Feldspars and Clays: Possible
• Relevance to Cement-Aggregate Reactions,
• Cement and Concrete Research, 7, s.643-648,
• -
• Mitchell, R.S., Hart,. S.C. Heated mineral
• mixture related to ancient ceramic pabteb: XRay
• diffraction study. In: Allen R.O, editor,
• Archeological chemistry Iv. Washington, DC:
• American Chemical Society, 145-55. 1989.
• Lopez-Arce, P., Garcia-Guinea, J. Weathering
• traces in ancient bricks from historic buildings.
• Building and Environment 40, 929-941.2000.
• Akıncı, Ö. Seramik Killeri ve Jeolojisi. Maden
• Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, s.64, Ankara.
• Lee, S.; Youn, J.K.; Moon, H.S.; “Phase
• Transformation Sequence from Kaolinite to
• Mullite Investigated by an Energy-Filtering
• Transmission Electron Microscope”, Journal of
• American Ceramic Society, 82, (10) 5, s.2841-
• , 1999.
• Böke, H., Akkurt, S., İpekoğlu, B. (2006).
• Investigation of the Pozzolanic Properties of
• Bricks Used in Horasan Mortars and Plasters
• in Historic Buildings. Cement and Concrete, 36,
• -1122
• Ambroise, J.; Murat, M.; Pera, J.; Hydration
• Reaction and Hardening of Calcined Clays and
• Related Minerals. V. Extension of the Research
• and General Conclusions, Cement and Concrete
• Research, 15, s.261-268, 1985.