Çoklu tehlike türlerine bağlı kentsel ölçek bütüncül fiziksel risk değerlendirme modeli

Yıl 2025, Cilt: 40 Sayı: 1, 587 - 602, 16.08.2024

Ayşe Özyetgin Altun , Altun Faruk

https://doi.org/10.17341/gazimmfd.1395879

Öz

Kentsel yerleşme bütününde çoklu tehdit türlerine bağlı olarak değişkenlik gösterebilecek zarar görme durumlarını tanımlayan bütüncül risk değerlendirme modeli ile kent bütününde öncelikli iyileştirilmesi gereken konuları ve bu konuların mekânsal dağılımını tanımlamak amaçlanmaktadır. Makalede modelin fiziksel risk değerlendirme aşaması anlatılmaktadır. Modelde deprem, sel/taşkın/su baskını, heyelan, gibi yersel etkili doğal olaylar ile iklimsel özelliklerin bir arada değerlendirilmesi ön plana çıkmaktadır. Modelde tanımlanan kriterler ve ağırlıkları literatür taraması sonucu ikili karşılaştırma yöntemi ile tespit edilmiş olup, maruz kalma, zarar görebilirlik ve risk haritaları ağırlıklı toplam modeli ile coğrafi bilgi sistemleri aracılığı ile üretilmektedir.
Örnek alan Kırklareli Merkez ilçesidir. Risk büyüklüğü 1 en az 5 en çok olarak sınıflandırılmıştır. Sonuç olarak Kırklareli Merkez ilçesi fiziksel risk dağılımı haritaları her bir tehdit türüne göre ayrı ayrı üretilmiş ve ağırlıklı toplama göre bir araya getirilerek çoklu tehdide bağlı risk tanımı yapılmıştır. Buna göre Merkez ilçe yerleşmesinin yaklaşık %80’i orta riskli ve %2.85’i dördüncü seviye olan riskli alan olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Risk değerlendirmesi, kentsel yerleşme, maruz kalma, zarar görebilirlik, Kırklareli

Destekleyen Kurum

Kırklareli Üniversitesi

Proje Numarası

KLÜBAP-253

Teşekkür

Bu araştırma Kırklareli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından KLÜBAP-253 no.lu “Doğal Afet Riskleri Bağlamında Toplumsal Dirençlilik İçin Risk İletişiminin Yöntem Tartışması” başlıklı proje kapsamında geliştirilmiştir.

Kaynakça

• 1. Cutter, S.L., Urban Risks and Resilience, Urban Informatics, The Urban Book Series, Shi, W., Goodchild, M.F., Batty, M., Kwan, MP., Zhang, A., Springer, Singapore, 197-211, 2021.
• 2. Özyetgin Altun, A., The Consciousness” Phenomenon in the Resilient Community Approach and Its Relationship with Urban Planning, Resilience Journal, 7 (1), 93-110, 2023.
• 3. Bostenaru Dan, M., Armas, I., Goretti, A., Earthquake Hazard Impact and Urban Planning, Springer Dordrecht Heidelberg New York London, 2014.
• 4. Okay, N., Afete Duyarlı Mekânsal Planlama Bakımından Yerbilim Verileri ile Bütünleşik Değerlendirme Çalışmaları, Deprem, Yapı Güvenliği ve Afet yönetimi, İTÜ Vakfı Dergisi, 86, 32-34, 2021.
• 5. Özyetgin Altun, A., Öğdül, H. G., Urban Planning in Relation To Disaster Risk Management: The Plans And Their Implementations in Istanbul, METU Journal of the Faculty of Architecture, 38 (2), 145-172, 2021.
• 6. UNISDR. Terminology on Disaster Risk Education. https://www.unisdr.org/we/inform/terminology. Yayın tarihi 2009. Erişim tarihi Kasım, 30, 2019.
• 7. Kadıoğlu, M., Afet Yönetimi Beklenmeyeni Beklemek En Kötüsünü Yönetmek, Editör: Yılmaz, M., Marmara Belediyeler Birliği Yayını, Yayın No. 65, İstanbul, 2011.
• 8. Balamir, M., Afetler, Risk Yönetimi ve Sakınım Planlaması Açıklamalı Kavram ve Terimler Dizini, TMMOB Şehir Plancıları Odası, Ankara, 2018.
• 9. Kundak, S., Türkoğlu, H., Kentsel Risk Analizi, Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük., Ersoy, M. İstanbul; Ninova Yayıncılık, 2016.
• 10. Chellerı, L., Waters, J.J., Olazabal, M., Mınuccı, G., Resilience trade-offs: Addressing multiple scales and temporal aspects of urban resilience, Environ Urban, 27, 181–198, 2015.
• 11. Godschalk, D. R., Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities, Natural Hazards Review, 4 (3), 136-143, 2003.
• 12. Demir, A., Kemeç, S., Dilek, F., Multi-Hazard Analysis in Disaster Risk Assessments ‘Case of Erciş, Van’, Resilience Journal, 6 (1), 15-38, 2022.
• 13. Ha-Mim N, Rahman M, Rahaman K. Employing multi-criteria decision analysis and geospatial techniques to assess flood risks: A study of Barguna district in Bangladesh, International Journal of Disaster Risk Reduction, 77, 103081, 2022.
• 14. Karakas G, Kocaman S, Gokceoglu C. A Hybrid Multi-Hazard Susceptibility Assessment Model for a Basin in Elazig Province, Türkiye International Journal of Disaster Risk Science, 14, 326-341, 2023.
• 15. Yousuf Reja, M., Shajahan A., Analysing the earthquake vulnerabilities for urban areas: In the context of Chittagong city, Disaster, Risk and Vulnerability Conference 2011 School of Environmental Sciences, Mahatma Gandhi University, India, 48-54, 2011.
• 16. Aydın, M. B. S., Erdin, H. E., Kahraman, E.D., Determination of Areas Vulnerable to Climate Change Due to Spatial Structure Characteristics, Izmir, Planning, 27 (3), 274-285, 2017.
• 17. Dintwa K., Letamo G., Navaneetham K., Quantifying social vulnerability to natural hazards in Botswana: An application of cutter model, International Journal of Disaster Risk Reduction, 37, 101189, 2019.
• 18. Cutter S., Burton C., Emrich C., Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7 (1), 51, 2010.
• 19. Amirzadeh M, Barakpour N. 2021. Strategies for building community resilience against slow-onset hazards International Journal of Disaster Risk Reduction, 66, 102599, 2021.
• 20. Alshehri, S. A., Rezgui, Y., Li, H., Disaster community resilience assessment method: A consensus-based Delphi and AHP approach., Natural Hazards, 78 (1), 395–416, 2015.
• 21. Rahman G., Bacha A., Ul Moazzam M., Rahman A., Mahmood S., Almohamad H., Al Dughairi A., Al-Mutiry M., Alrasheedi M., Abdo H., Assessment of Landslide Susceptibility, Exposure, Vulnerability, and Risk in Shahpur Valley, Eastern Hindu Kush, Frontiers in Earth Science, 10, 1-23, 2022.
• 22. Dian C., Fathani T., Legono D., Multi-Disaster Risk Analysis of Klaten Regency, Central Java, Indonesia, Journal of the Civil Engineering Forum, 3 (3), 135-148, 2017.
• 23. Chang J., Yin Z., Zhang Z., Xu, X., Zhao, M., Multi-Disaster Integrated Risk Assessment in City Range—A Case Study of Jinan, China, International Journal of Environmental Research and Public Health, 20, 3483, 2023.
• 24. Arrighi, C., Tanganelli, M., Cristofaro, M.T., Multi-risk assessment in a historical city, Nat Hazards, 119, 1041–1072, 2023.
• 25. Yang W., Dun X., Jiang X., Zhou Y., Hou B., Lang R., Zhuang R., Meng Q., An integrated risk assessment framework for multiple natural disasters based on multi-dimensional correlation analysis, Natural Hazards, 119 (3) 1531-1550, 2023.
• 26. Resmi Gazete, Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği, Sayı 29030, 2014.
• 27. Shen S., Cheng C., Song C., Yang J., Yang S., Su K., Yun L., Chen X., Spatial distribution patterns of global natural disasters based on biclustering, Natural Hazards, 92 (3) 1809-1820, 2018.
• 28. Erdem U, (2013) Yerleşimlerin Taşıdığı Deniz Taşkını, Sel ve Deprem Afet Tehlikelerinin CBS Kullanılarak Yorumlanması: Balıkesir Örneği, BAÜ Fen Bil. Enst. Dergisi, 15 (2), 40-57, 2013.
• 29. Üstün A., Anagün A., Determination of Importance Weights of Istanbul’s Districts Using Analytic Hierarchy Process, Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 31 (1), 119-128, 2016.
• 30. Koç E., Şengezer, B., A critical analysis of earthquakes and urban planning in Turkey, Disasters, 29 (2), 171-194, 2005.
• 31. Başaran Uysal, A., Serzen, F., Süha, Ö., Karaca, Ö., Classification of Residential Areas according to physical vulnerability to natural hazards: a case study of Çanakkale, Turkey, Disasters, 38 (1), 202-226, 2014.
• 32. Reja, M. Y. Shajahan, A., Analyzing the earthquake vulnerabilities for urban areas: In the context of Chittagong city. Applied Disaster Research, Disaster, Risk and Vulnerability Conference, Hindistan: School of Environmental Sciences, Mahatma Gandhi University, Hindistan, C. 1, 48-54, 2011.
• 33. Shayannejad, A., Angerabi, B. A., Earthquake Vulnerability Assessment in urban areas using MCDM, International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 2 (2), 39-51, 2014.
• 34. Ghajari, Y. E., Alesheilch, A. A., Modiri, M. Hosnovi, R. and Abbasi, M., Spatial modelling of Urban Physical Vulnerability to Explosion Hazards Using GIS and Fuzzy MCDA, Sustainability, 9 (7), 1274, 2017.
• 35. Esri. Weighted Sum (Spatial Analyst). ArcGis Pro. https://pro.arcgis.com/en/pro-app/latest/tool-reference/spatial-analyst/weighted-sum.htm. Erişim tarihi Haziran 20, 2023.
• 36. Enomah, L.D., Downs, J., Mbaigoto, N., Flood risk assessment in Limbe (Cameroon) using a GIS weighted sum method. Environ Dev Sustain, 2023.
• 37. Beccari B., A Comparative Analysis of Disaster Risk, Vulnerability and Resilience Composite Indicators. PLoS currents, 8, 2016.
• 38. Şanlı N., Varol F., Ecemiş Kılıç, S., Efe Güney, M., Planlama Kapsamında Kentsel Risklerin Tespiti ve Derecelendirilmesine Yönelik İki Çalışma: Kocaeli Örneği, İDEALKENT, 12 (32), 415-440, 2021.
• 39. Partigöç, N. S., Dinçer, C., The Multi–Disaster risk assessment: A-GIS based approach for Izmir City. International Journal of Engineering and Geosciences, 9 (1), 61-76, 2024.
• 40. İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığı Kadıköy. https://depremzemin.ibb.istanbul/guncelcalismalarimiz/. Yayın tarihi, 2022. Erişim tarihi Şubat 16, 2021.
• 41. Kundak, S, Economic loss estimation for earthquake hazard in Istanbul, ERSA 2004 - 44th Congress of the European Regional Science Association, Porto, 2004.
• 42. Barrantes G., Multi-hazard model for developing countries, Natural Hazards, 92 (2), 1081-1095, 2018.
• 43. Kadıoğlu, M., Kent Selleri Yönetim ve Kontrol Rehberi, Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları, 2019.
• 44. Intergovernmental Panel on Climate Change, AR6-SYR Longer Report, https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/. Yayın tarihi, 2023. Erişim tarihi Ekim 15, 2023.
• 45. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Yeni senaryolar ile Türkiye İklim projeksiyonları ve iklim değişikliği, Araştırma Dairesi Başkanlığı Klimatoloji Şubesi Genel Müdürlüğü, Ankara, 2015.
• 46. Kurt, H., Arık, F., Planlama Yapı ve Çevre için Jeoloji. Nobel Yayın. Ankara. 2018.
• 47. Taştan B., Aydınoğlu, Ç., Çoklu afet risk yönetiminde tehlike ve zarar görebilirlik belirlenmesi için gereksinim analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 31, 366-397, 2015.
• 48. Keller, E., Environmental Geology. Pearson Education, Inc. United States of America. 2011.
• 49. Dinç, H., Bölen, F., İstanbul Derelerinin Fiziki Yapısı, Planlama, 24 (2), 107-120, 2014.
• 50. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Riskli Binaların Tespit Edilmesi Hakkında Esaslar 5-Özel Konular.https://webdosya.csb.gov.tr/db/altyapi/editordosya/Gun%201_Ders%205_%C3%83%E2%80%93zel%20 Konular(2).pdf. Yayınlanma tarihi 2021. Erişim tarihi 13.02.23
• 51. Kundak, S., Turkoglu, H., Earthquake risk assessment for Istanbul, İtudergisi/a Architecture, Planning, Design, 6 (2), 37-46, 2007.
• 52. Okay. N. 2019., Afete Duyarlı Mekânsal Planlama Bakımından Yerbilim Verileri ve Değerlendirme Çalışmaları, Kent Jeolojisi ve Çevre Eğitim Seminerleri, Jmo Ankara. Https://Www.Jmo.Org.Tr/Resimler/Ekler/A7daad1ece7ee57_Ek.Pps. Yayınlanma tarihi Kasım 16, 2019. Erişim tarihi Şubat 11, 2020.
• 53. Zhang M., Liu Z., van Dijk M., Measuring urban vulnerability to climate change using an integrated approach, assessing climate risk in Beijing, PeerJ, 7:e7018, 2019.
• 54. Erdem, U., Çubukçu, K. M., Sharifi, A., An analysis of urban form factors driving Urban Heat Island: the case of İzmir. Environment, Development and Sustainability, 23, 7835–7859, 2021.
• 55. Kırklareli Valiliği, İl Afet Risk Azaltma Planı. Kırklareli, Türkiye, 2021.
• 56. Zülfikar, A. C., Tekin, S., Akcan, S. O., Evaluation of Strong Ground Motion Records of September 26, 2019 Offshore Silivri (Marmara Sea) Earthquake, Journal of the Institute of Science and Technology, 10 (3), 1720-1736, 2020.
• 57. Çolak, Y., Kırklareli Merkezinde Düzen İmgesi Olarak Bağlıca Deresi, Kırklareli kent çalışmaları ekonomi, toplum, kültür. Yıldız, F., Gazi Kitapevi. Ankara, Türkiye, 157-185, 2021.
• 58. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, İllerimize ait genel istatistik verileri, https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=KIRKLARELI. Yayınlanma tarihi, 2023. Erişim tarihi, Eylül 20, 2023.
• 59. Arkoç, O. ve Özşahin, B., Impact of Geology in Urban Planning, Case Study From Kırklareli, Kırklareli University Journal of Engineering and Science, 1, 30-40, 2015.
• 60. Kara, D., Zemin yapı Etkileşiminde pratik bir yöntem, Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırklareli, 2019.