KAZAK BOZKIRINDA BAŞKALDIRI VE İSYANIN SESİ: AHMET BAYTURSINULI

Yıl 2015, Sayı: 16, 1 - 14, 30.06.2015

Nergis Biray

Öz

Yazıda, Kazak Türklerinin 20. yüzyıl başlarında yetiştirdiği aydınlardan Ahmet Baytursınulı’nın hayatı, Çarlık Rusyasının Kazak halkına yapmış olduğu baskılara karşı çıkması, bu konuda isyan ve başkaldırma kelimelerinin anlamına yüklediği “uyanmak, uyandırmak” kavramları ele alınacaktır. Baytursınulı’nın haksızlık ve hataları eleştirmesi, dolaylı anlatımla insanî değerleri şiirlerinde işlemesi, aydınlanmacılığı ve halkı uyandırma gayreti değerlendirilecektir.

Baytursınulı, Kazak Türklerinin 20. yüzyıl başlarında yetiştirdiği önemli aydınlardan birisidir. O eğitimci, dilci, şair, yazar, fikir ve siyaset adamı olarak çok yönlü çalışmalarıyla Kazak Türklerinin aydınlanmasında önemli bir yere sahiptir.

Baytursınulı, Çarlık Rusyası’nın Kazak halkına yapmış olduğu baskılara karşı çıkar. Sadece Ruslara değil basiretsiz ve dalkavuk Kazaklara da başkaldırır. Baytursınulı, sistemin eleştirilemediği yıllarda sistemi de, haksızlık ve hataları da eleştirmiş, bu konuları sembollerle ifade edebilmesinin yanında insanî değerleri şiirlerinde işleyerek dolaylı yoldan da anlatmıştır. Ele alınacak bazı şiirlerinde onun aydınlanmacılığının yanı sıra isyanlarını, halkı uyandırma gayretini, sistem karşısındaki açık tavrını görürüz.

Anahtar Kelimeler

Kazak Türkleri, Ahmet Baytursınulı, başkaldırı, isyan, aydınlanma, uyanma.

Kaynakça

• “Ahmet Baytursınulınıñ Ömiri men Qızmeti”, http://rreferat.resurs.kz/ref/ahmetbaytursinulinin-omiri-men-kizmeti/0/ (28.03.2011)
• “Ahmet Baytursınovtıñ Şığarmaları”, http://bankreferatov.kz/en/adebiettanu/1438-abaytursinovti-shiarmalari .html (29.03.2011)
• AKGÜL, Sinan (2011), “Kazakistan Sahası Türk Edebiyatında Aydınlanma Evreleri Ve Realist Dirilişin İlk Öncüleri”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı Seminer Çalışması, Kars.
• ALİBEKİROĞLU, Sertan (2005), Kazak Alimi Ahmet Baytursunoglu’nun Hayatı ve Eserleri, (Danışman: Doç. Dr. Vahit TÜRK), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
• BAYTURSINOV, Ahmet (1991), Aq Col, Almatı: Calın.
• BİRAY, Nergis (2011), Ahmet Baytursınulı – Şiirleri Üzerinde Dil ve Üslup İncelemesi, İstanbul: Bilge-Oğuz Yayınları.
• BURAN, Ahmet (2010), Kurşunlanan Türkoloji, Ankara: Akçağ Yayınları, 2. baskı.
• ERCİLASUN, Guljanat (2007), “Stalin Doneminde Kazak Aydınların Tasfiyesi”, Stalin ve Türk Dünyası, (Editörler: Emine GÜRSOY, NASKALİ-Liaisan ŞAHİN), İstanbul.
• HÜSEYİN, Köbey (2002), “Kazak Dil Bilgini Ahmet Baytursınov”, (Aktaran. Yrd. Doç. Dr. Ali Abbas ÇINAR), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 14, s. 223- 233.
• KARA, Abdulvahap, “Stalin Döneminde Kazakistan’da Kolektifleştirme Siyaseti ve Açlık” (Bu makale, “Stalinizm ve Türk dünyası” Sempozyumuna bildiri olarak sunulmuştur.) www.tarihforumu.org (15.04.2011).
• KARA, Mehmet; İBRAHİM, Damira (2008), “Qazaqtar Cäne Oyanuv Uğımı”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/7 Fall.
• KOÇ Kenan; İŞİNA, Almagül; KORGANBEKOV, Bolat (2007), Kazak Edebiyatı, C. 1 (Kazak Folkloru ve Sovyet Dönemi öncesi Kazak Edebiyatı), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• KOÇ Kenan; İŞİNA, Almagül; KORGANBEKOV, Bolat (2007), Kazak Edebiyatı, C. 1I (Sovyet Dönemi ve Bağımsızlıktan Sonraki Kazak Edebiyatı), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• KOKYBASSOVA, Gülnar (2009), Ahmet Baytursınov (Hayatı, Dilciliği ve Edebiyat Araştırmacılığı), (Danışman: Prof. Dr. Zeki Kaymaz), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Lehçeleri Bilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), İzmir.
• Qazaq SSR Ğılım Akademiyası M. O. Evezov Atındağı Edebiyet Cene Öner İnstitutı (1989), BAYTURSINOV Ahmet - Şığarmaları, Almatı: Cazuvşı.
• ORALBAYEVA, Nurcamal (1998), “Ahmet Baytursunulı”. Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Dergisi, Sayı: 21, s. 90-96.
• SEYFULLİN, Saken (1999), “Ahmet Baytursınoğlu 50’ge Toldı”, Ulttık Ruhtıñ Ulu Tını, Almatı: Ğılım.
• TÜRK, Vahit (2002), “Kazak Aydınlanma Hareketi İçerisinde Ahmet Baytursınov ve Çalışmaları”, Türkler, Ankara, C. 18, s. 665-673.