ŞİİRDE ANLAM KAPALILIĞI BAĞLAMINDA FEHİM-İ KADİM’İN BİR GAZELİ ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2015, Sayı: 16, 71 - 96, 30.06.2015

Ülkü Çetinkaya Karakoyun

Öz

Şair ile muhatap (okur) arasında, şiir dilinin estetik işleviyle gerçekleşen bir iletişim vardır. Bu iletişimin gücü, şiirin anlaşılırlığı ile ilgilidir. Şairin kastettiği anlamın okur tarafından anlaşılmasının güçleşmesi veya anlaşılamaması, şiirde anlam kapalılığı olarak nitelendirilir. Bu durum edebî eleştiride şiirin edebî değeri açısından kimi zaman önemli bir ölçüt kabul edilirken, kimi zaman da kusur sayılmıştır. Şair/şiir ve okur arasındaki iletişimin güçleşmesine neden olan anlam kapalılığı (anlam belirsizliği veya anlam bulanıklığı), belagatte taǾķįd ve ibhām; Batı retoriğinde, dilbilimde ve modern eleştiride ise ambiguity terimleriyle karşılanmıştır.

Bu yazıda, öncelikle kaynaklarda belagat, fesahat, anlambilim, üslupbilim ve eleştiri alanlarıyla ilişkili olarak tanımlanan anlam kapalılığına karşılık gelen ta’kîd, ibhâm ve ambiguity terimleri üzerinde durulmuştur. Ardından, eserin edebî değeri veya şairin üslubu açısından anlam kapalılığının kusur olup olmadığına yönelik kimi görüşlere yer verilmiştir. Daha sonra, 17. yüzyıl İran, Hint ve Türk edebiyatlarında görülen sebk-i Hindî (Hint üslubu)nin önemli bir özelliği olan anlam kapalılığı değerlendirilmiştir. Son olarak ise, Türk edebiyatında sebk-i Hindî’nin önemli temsilcilerinden Fehîm-i Kadîm (ö. 1647)’in bir gazeli şerh edilerek, bu şiirde anlam kapalılığına yol açan durumlar üzerine değerlendirmelere yer verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Anlam kapalılığı, ta’kîd, ibhâm, ambiguity, sebk-i Hindî, Fehîm-i Kadîm, (ö. 1647), müzik(musiki)

Kaynakça

• ABDÜLHAK ŞİNASİ (2014), “Şiirde Vuzûh”, Dergâh (Giriş-Çeviriyazı-Dizin), C.I, haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgören, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 734-740.
• ABRAMS, M.H. (1999), A Glossary of Literary Terms, Boston-USA: Heinle&Heinle.
• AHMET CEVDET PAŞA (2000), Belâgat-i Osmâniyye, haz. Turgut Karabey-Mehmet Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AHMET HAŞİM (2014), “Şiirde Mana”, Dergâh (Giriş-Çeviriyazı-Dizin), C.I, haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgören, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 420-424.
• AKSAN, Doğan (2006), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
• ALPAY TEKİN, Gönül (1992), Çengnâme-Ahmed-i Dâ’î (İnceleme- Tenkidli Metin), Harvard University The Department of Near Eastern Languages and Civilizations.
• AYVERDİ, İlhan (2011), Kubbealtı Lugatı (Misalli Büyük Türkçe Sözlük), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BABACAN, İsrafil (2010), Klâsik Türk Şiirinin Sonbaharı Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yayınları.
• BİLGEGİL M. Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• BİLKAN, Ali Fuat (2009), “Sebk-i Hindî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul, s. 253-255.
• BİRSEL, Salâh (1994), Şiirin İlkeleri, İstanbul: Broy Yayınları.
• BOYNUKARA, Hasan (1993), Modern Eleştiri Terimleri, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları.
• COŞKUN, Menderes (2007), Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ÇETİŞLİ, İsmail (2004), Batı Edebiyatında Edebî Akımlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, haz. Aydın Sami Güneyçal, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DİYARBAKIRLI SA’İD PAŞA (2009), Mîzânü’l-Edeb, haz. Saliha Aydoğan, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• EMPSON, William (1949), Seven Types of Ambiguity, London.
• HÜSEYİN REMZİ (1305), Lugat-i Remzî, 2 C., İstanbul: Matbaa-i Remzî.
• İMER, Kâmile, KOCAMAN, Ahmet ve ÖZSOY A.Sumru (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• İNCE, Özdemir (2002), Yazınsal Söylem Üzerine, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• MİLANÎ, Ali (1961), Şevket-i Buhârî ve Onun Üslubunun Türk Edebiyatına Tesiri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü.
• MUM, Cafer (2007), “Sebk-i Hindî”, Türk Edebiyatı Tarihi, C.2, İstanbul: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 371-393.
• ÖZTUNA, Yılmaz (2006), Türk Mûsikîsi-Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsinin Ansiklopedik Sözlüğü, 2 C., Ankara: Orient Yayınları.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre (2006), “Sebk-i Hindî’nin Türk Edebiyatındaki Seyri Üzerine Notlar”, Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî (29 Nisan 2005 Bildiriler), İstanbul: Turkuaz Yayınları, s. 142-153.
• RECAİZADE MAHMUD EKREM (1299), Ta‘lîm-i Edebiyyât, İstanbul: Mihrân Matbaası.
• REDHOUSE, Sir James W. (1992), Turkish and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2002), “Tevriyedeki Îham”, İlmî Araştırmalar, 13, İstanbul, s. 133-149.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2004), “Salâhaddin-i Uşşakî’nin Belâgat ile İlgili Eseri ve Bu Eserdeki Edebî Terimler”, İÜ.Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 31, İstanbul: 281-318.
• SARAÇ, M. A. Yekta (2007), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: 3F Yayınevi.
• SÜLEYMAN FEHMÎ (1328), Edebiyat, Dersaadet: Kanaat Matbaası.
• ŞEMÎSÂ, Sîrûs (1378), Sebk-şinâsî-i Şi’r, Tahran.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1317), Kâmûs-ı Türkî, Dersaâdet: İkdam Matbaası.
• ŞENSOY, Sedat, Meliha Y. Sarıkaya (2010), “Ta’kîd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.39, İstanbul, s. 457-458.
• ŞÜKÛN, Ziya (1984), Farsça-Türkçe Lûgat (Gencine-i Güftar Ferheng-i Ziya), 3 C., İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• TÂHİRÜ’L-MEVLEVÎ (1994), Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TANRIKORUR, Cinuçen (1998), Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ULLMANN, Stephen (1978), “Anlambilimi” (Çev. Ahmet KOCAMAN), Türk Dili ,XXXVIII, Ankara: 355-363.
• ÜZGÖR, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm: Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: AKM Yayınları.
• VARDAR, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları