CODEX CUMANICUS’TA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER ÜZERİNE YENİ BİR YAKLAŞIM

Yıl 2017, Sayı: 20, 9 - 24, 25.06.2017

Galip Güner

Öz

Codex Cumanicus’taki Moğolca alıntı kelimelere bugüne kadar pek çok çalışmada bir şekilde temas edilmiştir. Bilhassa Poppe’nin yazdığı Almanca makale bu bağlamda önemlidir. Lakin bu çalışma bazı yönlerden Poppe’den ayrılmaktadır. Poppe’den farklı olarak Codex Cumanicus’un söz varlığı tekrar gözden geçirilerek metinde Moğolcadan alıntı olduğu kanaatini taşıdığımız kelimeler tespit edildi. Ardından bu kelimeler daha çok metin bağlamında ve tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki kullanımları dikkate alınarak yüzeysel değil ayrıntılı olarak değerlendirilmeye çalışıldı. Metinde Moğolca kelimeye ek olarak kayda geçirilmiş olan Türkçe eş anlamlı karşılığı varsa bunlara da değinildi. Kelime cümle içerisinde kullanılmışsa görev bakımından da bir değerlendirmeye tabi tutuldu. Semantik bakımdan da bir farklılaşma gerçekleşmişse ayrıca belirtildi. Bazı yerlerde Poppe’nin Moğolca alıntı olarak gösterdiği kelimeler Türkçe veya başka bir dilden oldukları kanaatini taşıdığımız için bu çalışmada işlenmedi. Poppe’nin Moğolca alıntı olarak göstermediği, lakin Moğolca olduğunu düşündüğümüz kelimelere ise yer verildi.

Anahtar Kelimeler

Moğolca, Eski Türkçe, Kıpçaklar, Codex Cumanicus, alıntı kelime

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER, Galip (2015), Codex Cumanicus, İstanbul: Kesit Yay. (CCI, CCII)
• AYAZLI, Özlem (2015), “Sarı Uygurcadaki Moğolca Ödünçlemeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 41, s. 103-111.
• CLAUSON, Sir G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, Clarendon Press. (EDPT)
• CSÁKİ, Éva, (2006a), Middle Mongolian Loan Words in Volga Kipchak Languages, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• _____, (2006b), “Middle Mongolian loan verbs as they appear in Karachay-Balkar”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 4, s. 36-65.
• DOERFER, G. (1963, 1965, 1967, 1975), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh. (TMEN)
• ERCİLASUN, Ahmet B.; AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Kâşgarlı Mahmud-Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: TDK Yay. (DLT)
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon I, II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz. (OTWF)
• EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• GOLDEN, Peter (1992), “Codex Cumanicus”, Central Asian Monuments, Edited by H. B. Paksoy, İstanbul: Isis Press, s. 29-58.
• GRØNBECH, Kaare (1953), “The Turkish System of Kinship”, Studia Orientalia Joanni Pedersen, Septuagenario a.d. VII id. Nov. anno MCMLIII, s. 124-129.
• GÜL, Bülent (2015), “Orta Asya’dan Anadolu’ya Moğol Yayılımının Dilsel Sonuçları”, Türkbilig, S. 30, s. 187-200.
• HAUENSCHİLD, I. (2003), Die Tierbezeichungen bei Mahmud al-Kaschgari; Eine Untersuchung aus sprach und kulturhistorischer Sicht, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• KARAHAN, Akartürk (2013a), “Codex Cumanicus’ta Hayvan Adları”, Turkish Studies, Vol. 8/1, s. 1839-1865.
• _____ (2013b), “Codex Cumanicus’ta Alt Anlamlılık (Hyponymy)”, Karadeniz Araştırmaları, S. 39, s. 187-203.
• KİLLİ, Gülsüm (2006), “Şçerbak, A. M., Ranniye Tyurksko-Mongol’skiye Yazıkoviye Svyazi (VIII-XIV vv.), Sankt-Peterburg: Rossiyskaya akademiya nauk İnstitut lingvistiçeskix issledovaniy, 1997, 291 s. ISBN 5-88014-011-3. [Erken Türk-Moğol Dil İlişkileri (VIII-XIV. yy.)]”, Türkbilig, S. 11, s. 221-234.
• LESSİNG, Ferdinand D. (2003), Moğolca Türkçe Sözlük, Çev. Günay Karaağaç, 2 C., Ankara: TDK Yay. (MTS)
• Lİ, Yong Sŏng (1999), Türk Dillerinde Akrabalık Adları, İstanbul: Simurg Yay.
• NEDASHKOVSKY, L. F. (2014), “Agriculture, Cattle Breeding and Trade in the Golden Horde Based on Data from Written Sources”, Terra Sebus: Acta Musei Sabesiensis, Special Issue, s. 291-303.
• ÖLMEZ, Mehmet (2013), “Moğolların Gizli Tarihi ve Sözvarlığı Üzerine”, Bengü Beläk-Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., s. 377-384.
• ÖZYETGİN, A. Melek (2009), “Altın Orda Devlet Geleneğinde Uygur İzleri”, International Journal o f Central Asian Studies, Festschrift To Commemorate the 80th Anniversary of Prof. Dr. Talat Tekin’s Birth, Vol. 13, s. 441-458.
• POPPE, N. (1962), “Die Mongolischen Lehnwörter im Komanischen”, Nėmeth Armağanı, Ankara: TDK Yay., s. 331-340.
• RYSPAKOVA, Merim (2007), Codex Cumanicus İle Kırgız Türkçesi Arasında Bir Karşılaştırma Denemesi (Ses Bilgisi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• SCHÖNİG, Claus (2000), Mongolische Lehnwörter im Westoghusischen, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• ŞÇERBAK, A. (1986), “Tyurksko-mongolskiye yazıkovye svyazi”, Voprosı Yazıkoznaniya, S. 4, s. 47-60 [Türkçe çeviri: Leyla BABATÜRK (2011), “Türk-Moğol Dil İlişkileri,” Kırgızistan Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 25, s. 9-32].
• TAVKUL, Ufuk (2003), “Codex Cumanicus ve Karaçay-Malkar Türkçesi”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 15, s. 45-81.
• TUNA, Osman Nedim (1972). “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler I”, Türkiyat Mecmuası, C. 17, s. 209-250.
• _____ (1976). “Osmanlıcada Moğolca Kelimeler ”, Türkiyat Mecmuası, C. 18, s. 281-314.
• VAİNSHTEİN, S. I. (1979), “Problems of the History of the Dwellings of the Steppe Nomads of Eurasia”, Soviet Anthropology and Archeology, Vol. 18, Issue 1, s. 50-83.