KIRGIZCADAKİ AYKÖL KAVRAMI VE BU KAVRAMIN KIRGIZ EDEBİYATINA YANSIMALARI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2017, Sayı: 20, 121 - 136, 25.06.2017

Samet Azap Mayrambek Orozobayev

Öz

Dilimizde yaygın kullanılan ancak kavramsal alanı, felsefî boyutu, kökensel kaynağı henüz
açıklığa kavuşturulamamış gizemli kavramlar vardır. Bunlardan biri de “Manas” destanındaki
kahraman Manas’ın başlıca özelliği için kullanılan ayköl kavramıdır. Çalışmamızda bu kavramın hem
dilbilimsel boyutu hem de Kırgız edebiyatına yansımaları ele alınmıştır. Bu doğrultuda önce söz
konusu kavramın yapısı ve kökeni incelenmiş, ardından da “Manas” destanındaki kullanım şekli,
anlamı ve kavramsal alanları üzerinde durulmuştur. Burada destanın özellikle S. Karalayev’e ve S.
Orozbakov’a ait olan varyantlarının baştan sona tarandığını ve elde edilen veriler üzerinden “ayköl”
kavramının destandaki anlam dünyası, kavramsal alanları tespit edilmeye çalışıldığını belirtmek
gerekir. Çalışmanın devamında ise, ayköl kavramının Kırgız yazılı edebiyatına yansıması Cengiz
Aytmatov’un Gün Olur Asra Bedel romanındaki Yedigey’in karakteri üzerinden ayrıca irdelenmiştir.
Konunun bu şekilde gerek dilbilimsel açıdan gerekse edebî boyuttan ele alınmasının sebebini, söz
konusu kavramın kavramsal alanının genişliğine, bir destanı şekillendiren anlamsal derinliğine ve
Kırgızcanın kendi iç kaynaklarından beslenen kelime yapımı yollarına göre kalıplaşan doğallığına
bağlamak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

ayköl, kavram, Kırgızca, Kırgız Edebiyatı, Aytmatov

Kaynakça

• ABRAMZON, Saul Mendeleyeviç (1999), Kırgız cana Kırgızstan Tarıhı Boyunça Tandalma Emgekter. Bişkek.
• AĞIR, Ahmet (2013), “Cengiz Aytmatov’un Gün Olur Asra Bedel’inde Kimlik Oluşturma Süreçleri”, Bilig, Bahar, Sayı 65, Ankara, s. 1-22.
• AKMATALİYEV, Abdıldacan ed. (2011), Kırgız Tilinin Sözdügü, I-II Cilt, Bişkek.
• AKSAN, Doğan (1999), Anlambilim, Ankara: Engin Yayınları.
• AYTMATOV, Cengiz (2013), Gün Olur Asra Bedel, (Çev. Refik Özdek), Ankara: Ötüken Yayınları.
• DOBROLRUYOV, Nikolay Aleksandroviç (2011), Oblomovluk Nedir?, (Çev. Mazlum Beyhan), İstanbul: Evrensel Basım Yayınları.
• ELİADE, Mircea (2003), Dinler Tarihine Giriş, 193 Antropoloji, Arkeoloji, Mitoloji Dizisi: 17, İstanbul: Kavalcı Yayınları.
• KARIPKULOV, Amanbek ed. (1995), Manas Entsiklopediya, C. I-II, Bişkek.
• KÂŞGARLI, Mahmut (2015), Dîvânu Lûgati’t-Türk, (Aktaranlar: Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Ramazan (2008), Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri, Ankara: Grafiker Yayınları.
• MUKAMBAYEV, Ceenbay (2009), Kırgız Tilinin Diyalektologiyalık Sözdügü, Bişkek.
• OROZBAKOV, Sagımbay (1978, 1979, 1981, 1982), Manas, C. I-IV, Frunze.
• ÖGEL, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi, C. I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖMÜRALI UULU, Çoyun (1995), Teñirçilik, Bişkek.
• ROUX, Jean-Paul (2011), Eski Türk Mitolojisi, Ankara: Bilgesu Yayınları.
• SOLTONOYEV, Belek (1993), Kızıl Kırgız Tarıhı I-II, Bişkek.
• SÖYLEMEZ, Orhan (2002). Cengiz Aytmatov Hayatı ve Eserleri Üzerine İncelemeler, Ankara: Karam Yayınları.
• TEMİR, Ahmet (1986), Moğolların Gizli Tarihi (çeviri), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• YUDAHİN, Konstantin Kuzmiç (1985), Kirgizsko-Russkiy Slovar’, C. I-II, Frunze.