Kul Tigin-Bilge Kagan Monuments According to Archaeological Remains, Findings and Written Documents and the Turkish Cultural Elements in Those Monuments

Yıl 2007, Cilt: 1 Sayı: 1, 35 - 77, 01.03.2007

İlhami Durmuş

Öz

Anahtar Kelimeler

-

ARKEOLOJİK KALINTI, BULUNTU VE YAZILI BELGELERE GÖRE KÖL TİGİN-BİLGE KAĞAN ANITLIKLARI VE BU ANITLIKLARDAKİ TÜRK KÜLTÜR UNSURLARI

Öz

Türk tarih ve kültürü araştırmalarında Köl Tigin ve Bilge Kağan Anıtlıkları önemli bir yer tutmaktadır. Anıtlıkların sunak taşları, heykelleri, taşbabaları ve balbalları arkeolojik buluntularını oluşturmaktadır. Yazıtlı taşları ise yazılı belgeleridir. Yazılı belgelerin okunmaları sonucunda Türklerin sosyal, siyasî, iktisadi, hukuki, askerî ve dinî durumları hakkında bilgi sahibi olmaktayız. Arkeolojik kalıntı ve buluntular Türk kültür unsurlarının değerlendirilebilmelerini mümkün kılmaktadır. Arkeolojik ve yazılı kaynakların birlikte değerlendirilmeleri Türk kültürü üzerine yeni sonuçların ortaya konulmasına katkı sağlamaktadır. Yeni yapılan arkeolojik kazılar ve ortaya çıkarılan buluntuların değerlendirilmeleriyle anıtlıkların Türklük araştırmalarındaki önemi daha da artmış bulunmaktadır

Anahtar Kelimeler

Türk, Bilge Kağan, Köl Tigin, Kültür, Tarih, Arkeoloji

Kaynakça

• BALINT, Csanad (1989), Die Archaeologie der Steppe, Wien-Köln: Böhlau Verlag.
• BARTHOLD, Wilhelm (1899), “Die Alttürkischen Inschriften und die Arabischen Qu- ellen”, Die Alttürkischen Inschriften der Mongolei, Petersburg: Buchdruckerei der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
• DE GROOT, Johann Jacob Maria (1921), Die Hunnen der Vorchristlichen Zeit, Walter de Gruyter, Berlin.
• DURMUŞ, İlhami (1993), İskitler (Sakalar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Ens- titüsü Yayınları.
• -- (1994), “Türkler’in Kullandığı Armalar”, Milli Folklor, 21, 40- 44.
• -- (1997), “Bozkır Kültürünün Oluşumu ve Gelişiminde At”, Gazi Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 13- 19.
• -- (2000), “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi”, Avrasya Etüdleri, 17, 133- 142.
• -- (2001), “Köl Tigin Külliyesi Kalıntıları ve Türk Kültür Çevresindeki Yeri”, Ankara: Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, (2000), 183- 190.
• -- (2002), “Bilge Kağan ve Köl Tigin Külliyelerinin Türk Tarih ve Kütürü Açısından Değeri, Orhun Sempozyumu, Ankara, 11 Mart 2002a, 1- 10.
• -- (2002), “Araştırmalar ve Tarihçe”, Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, Ankara, 2002b, s. 13- 21.
• -- (2002), “Bilge Kağan Külliyesinde Yapılan Yeni Arkeolojik Çalışmalar”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 11, 223- 232.
• -- (2002), “Vusunlar”, Türkler, I, Ankara: Semih Ofset, 782- 788.
• -- (2002), Bilge Kağan Külliyesi 2002 Yılı Kazısı, Ankara, t.y.
• -- (2004), “Eski Türkler’de Zaman ve Takvimler”, Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi, Atatürk Yüksek Kurumu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1- 13.
• -- (2005), “Eski Türklerde Askeri Kültür”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, 385, 4- 25.
• -- (2006), “Arkeolojik Kalıntı ve Buluntulara Göre Köl Tigin ve Bilge Kağan Külliye- leri”, Bilim ve Ütopya, 140, 31- 35.
• EBERHARD, Wolfram (1996), Çinin Şimal Komşuları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,
• ERGİN, Muharrem (1991), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ESİN, Emel (1985), “Kotuz: İkinci Köktürk Sülalesinin Tamgası”, Erdem, cilt 1, sayı 1, 125- 145.
• -- (1986), “İlteriş Kağan”, Erdem, cilt 2, sayı 2, 171- 180.
• -- (1980), “Böri”, Birinci Uluslar arası Milli Türkoloji Kongresi, İstanbul: Kervan Ya- yınları, 419- 451.
• JACOBSON, Esther (1993), The Deer Goddess of Ancient Siberia, E. J. Brill, Leiden- New York- Köln.
• JISL, Lumir (1963), “Kül-Tegin Anıtında 1958’ de Yapılan Arkeoloji Araştırmalarının Sonuçları”, Belleten, XXVII/107, 387- 402.
• -- (1970), Balbals, Steinbabas und andere Steinfiguren als Aeusserungen der Religiö- sen Vorstellungen der Ost-Türken, Prag: Akademia.
• -- (1960), Mongolei, Kunst und Tradition, Prag: Artia Praha.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1989), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KARAMAĞARALI, Beyhan (1972), Ahlat Mezartaşları, Ankara:Güven Matbaası.
• KAŞGARLI MAHMUD (1992), Divanü Lugat-it Türk, I., (çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KOCA, Salim (2003), Türk Kültürünün Temelleri, II, Ankara: Odes Ltd. Şti. Kültür Yayınları.
• KOPPERS, Wilhelm (1941), “Urtürkentum und Urindogermanentum im Lichte der völkerkundlichen Universalgeschichte”, Belleten, V/17- 18, 481-525.
• KURAT, Akdes Nimet (1952), “Gök Türk Kağanlığı”, Dil ve Tarih Coğrafya Dergisi, X/1- 2, 13-5 6.
• LIU MAU-TSAI (1958), Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost – Tür- ken (Tu-Küe), I, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• NOWGORODOWA, Eleonara (1980), Alte Kunst der Mongolei, E. A. Seemann Verlag, Leipzig.
• ÖGEL, Bahaeeddin (1972), “Türkler’de Kartal ve Kartal Arması”, Türk Kültürü, 118, 208- 226.
• -- (1984), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• -- (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş, 6, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• RADLOFF, Wilhelm (1999), Orhun, (Çev.: D. VASİLİEV), Ankara: TİKA.
• RUDENKO, Sergei I. (1958), “The Mythological Eagle, the Gryphon, the Winged Lion, and the Wolf in the Art of Nomads (), Artibus Asie, XXI, 101- 122.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1995), “Köl Tigin ve Köl- İç- Çor Kitabelerinde Geçen Op- layu Tegmek Deyimi Üzerine”, Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 153- 159.
• SINOR, Denis (2000), Erken İç Asya Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• SÜMER, Faruk (1999), Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, I-II, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• TALLGREN, A. M (1938), “Some North-Eurasian Sculptures”, Eurasia Septentriona- lis Antiqua, XII, 109-135.
• TEKÇE, E. Fuat (1993), Pazırık, Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Ankara: Kültür Ba- kanlığı Yayınları.
• THOMSEN, Wilhelm (1993), Çözülmüş Orhun Yazıtları, (Çev. V. Köken), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.