The Meaning and Value of Historical Personal and Place Names for Turkish Culture, Related with the Turkish States and Principalities Found in the "Diyâr-i Bakr" Region

Yıl 2008, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 24, 01.03.2008

Salim Koca

Öz

Anahtar Kelimeler

-

"DİYÂR-I BEKR" BÖLGESİNDE KURULMUŞ TÜRK DEVLETLERİ VE BEYLİKLERİYLE İLGİLİ TARİHÎ ŞAHIS VE YER ADLARININ TÜRK KÜLTÜRÜ BAKIMINDAN ANLAM VE DEĞERİ

Öz

Bugünkü Güney-Doğu Anadolu Bölgesinin büyük bir kısmını oluşturan tarihî “Diyâr-ı Bekr” bölgesi, Sultan Melikşâh zamanında fethedilerek (1085), Büyük Selçuklu Devletine ilhak olunmuştur. Bu fetih ve ilhak ile birlikte Diyâr-ı Bekr bölgesinde ilk defa Türk kitlelerinin yerleşmesi ve bölgenin Türkleşmesi faaliyeti başlamıştır. Bitlis, Erzen ve Batman’da “Dimlaç/Dilmaç veya Toğan Arslan Oğulları ”, Hasankeyf (Hısn-ı Keyfâ), Mardin ve Harput’ta “Artuk Oğulları ”, Âmid’de “Yınal Oğulları” ve Ahlat’ta “Ahlatşâhlar veya Sökmenliler ”gibi Türkmen Beyliklerinin kurulmasıyla da bu yerleşme ve Türkleşme faaliyeti daha da kuvvetlenmiş ve yaygınlaşmıştır. görüşler ileri sürmeye çalışacağız. Ayrıca bu bildirimizde, Diyâr-ı Bekr bölgesi için bir toponimi (toponymie=yer adları) çalışmasının gerekliliğine işaret edeceğiz. Çünkü, bölgenin fethinden ve ilhakından itibaren kaynaklarda Türk topluluklarının iskânını ve Türk kültürünün hâkimiyetini gösteren birçok yer ismi geçmektedir. Bu toponimik isimler, bölgenin sadece tarihteki değil, günümüzdeki etnik ve kültür yapısına da kuvvetli bir ışık tutacak niteliktedir

Anahtar Kelimeler

Güney-Doğu Anadolu Türkmen Beylikleri, Diyâr

Kaynakça

• ANNA KOMMENA (1996), Alexiad, (Çev. B. Umar), İstanbul.
• ANONİM SELÇUK-NÂME (1952), Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, (Yay. ve Çev. F. N. Uzluk), Ankara.
• EBU BEKR-İ TİHRÂNÎ (1993, 2001), Kitâb-ı Diyârbekriyye, I. ve II. Cüz, (Yay. N. Lugal-F. Sümer, Çev. M. Öztürk), Ankara.
• EBU’L-FEREC (1945), Ebû’l-Ferec Tarihi, I, (Çev. Ö. R. Doğrul), Ankara.
• EL-BUNDARÎ (1943), Zübetü’l-Nusre, İran ve Horasan Selçukluları Tarihi, (Çev. K. Burslan), Ankara.
• GÖKALP, Ziya (2007), Kitaplar, I, İstanbul.
• GÜMÜùÇÜ, Osman (2002), “XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Oğuz Boy Adlı Yerleşmeler”, Türkler, VI, s. 358-364.
• H. NİHAL (Atsız)-AHMED NACİ (1926, 2005), “Anadolu’da Türklere Ait Yer İsimleri”, Türkiyat Mecmuası, s. 243-260; Turan, 3, s. 175-184.
• İBNÜ’L-ESÎR (1987), el-Kâmil fî’t-Tarih, (Çev. A. Özaydın), IX, X, İstanbul.
• İBNÜ’L-EZRAK (1992), Meyyâfârikîn ve Âmid Tarihi, Erzurum.
• İBNÜ’L-KALANİSÎ (1908), Zeyl Târîh Dımaşk, (Yay. Amedroz), Leiden
• KAFESOöLU, İbrahim (1973), Sultan Melikşah, İstanbul.
• KARADOöAN, Ahmet (2002), “Ad Bilimi Perspektifinden Anadolu’nun Türkleşmesi Sürecine Bir Bakış”, Türkler, VI, s. 283-287.
• KAùGARLI MAHMUD (1939-1941), Dîvânü’l-Lügati’t-Türk, I-III, (Çev. B. Atalay), Ankara.
• REùİDEDDÎN FAZLULLÂH (1960), Câmiü’t-Tevârîh, II, (Yay. A. Ateş), Ankara.
• SEVİM Ali (İBNÜ’L-ADİM) (2005), “İbnü’l-Adîm’in Zübdetü’l-Haleb min Tarihi Haleb’ Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler”, s. 607-776”, Ankara.
• SEVİM, Ali (2005), “Artukluların Soyu ve Artuk Beyin Siyasî Faaliyetleri”, Makaleler, II, s. 127-159, “Sultan Melikşah Devrinde Ahsa ve Bahreyn Karmatîlerine Karşı Selçuklu Seferi”, Makaleler, I, Ankara, s. 449-474.
• SEVİM, Ali (2005), “Diyarbekir Bölgesinin Büyük Selçuklu İmparatorluğuna Katılması”, Makaleler, III, Ankara, s. 225-236.
• SEVİM, Ali (SIBT İBNÜ’L-CEVZİ) (1999), “Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mir’âtü’z- Zaman fî Tarihi’l-Âyan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler, III, Sultan Melikşah Dönemi”, Belgeler, XX, Ankara, s. 1-75.
• SEZEN, Tahir (2006), Osmanlı Yer Adları, Ankara.
• SÜMER, Faruk (1972), Oğuzlar (Türkmenler), Ankara.
• Akâbâd (Akçaova), Akçaâbâd, Akşehirâbâd (Suşehri ovası), Artukâbâd (Artova), Bozâbâd
• (Bozova), Cennetâbâd (Taşburun), Hamidâbâd (Çine), Çölâbâd, Denizâbâd (Denizova),
• Eceâbâd, Felekâbâd (Eğirdir), Karaâbâd (Karaova), Karacaâbâd, Kuzâbâd, Murtazaâbâd
• (Mürted), Ovaâbâd, Söğütâbâd, Boyâbâd, Sökmenâbâd, ùehrâbâd, Taşâbâd (Taşova),
• Uluâbâd, Yabanâbâd (Kızılcahamam), Yalakâbâd (Yalova), Yeniköy, Yenişehir, Yenikent, Yenipazar vb. gibi.
• SÜMER, Faruk (1975), “Malazgirt Savaşına Katılan Türk Beyleri”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, IV, s. 197-207.
• SÜMER, Faruk (1990), Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara.
• SÜMER, Faruk (1993), “Diyarbakır ùehri Yönetimi ve Yöresinde Inal Oğulları Beyliği”, I-II. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya, s. 111-117.
• SÜMER, Faruk (1999), Türk Devletleri Tarihinde ùahıs Adları, II, İstanbul.
• TURAN, Osman (1973), Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul.
• TURAN, Osman (1980), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul.
• URFALI MATEOS (1987), Urfalı Mateos Vekayı-Nâmesi, (Çev. H. D. Andreasyan), Ankara.
• YINANÇ, Mükrimin Halil (1979), İslâm Ansiklopedisi II, Bitlis Mad., İstanbul, s. 661-664.
• YINANÇ, Mükrimin Halil (1979), İslâm Ansiklopedisi III, Diyarbakır Mad., İstanbul, s. 605-625.
• ZAHÎREDDÎN NİùÂBURÎ (1332), Zeyl-i Selçuk-nâme, (Yay. Ebû Hamid Muhammed bin İbrahim), Tehran.