Mr. Kumpir Became Universal! A Name Used for Potato in Turkish

Yıl 2008, Cilt: 1 Sayı: 2, 47 - 74, 01.03.2008

Uwe Bläsing

Öz

Anahtar Kelimeler

-

MR. KUMPİR DÜNYAYA AÇILDI! TÜRKÇEDE PATATES İÇİN KULLANILAN BİR İSİM

Öz

Bu çalı mada Türkçe kumpir sözcü ünün kökeni ile tarihi dile getirilmektedir. Bu terim, patates anlamını ta ıyan Almanca “Grundbirne”den gelmektedir. Bunun a ızsal bazı biçimleri önce Alman dil sahasına kom u olan dillere yayılıp Güney-Do u Avrupa ve Balkanlara yava ça açıldıktan sonra Türkiye’nin kapılarına kadar gelmi ve oralardan anavatanına göçmek zorunda kalan Türkler tarafından nihayet Anadolu’ya da getirilmi tir. Kumpir, son zamanlarda, en ba ta hazır yiyecek pazarında kullanılmakta olan bir yeme in ismidir

Anahtar Kelimeler

Etimoloji, Diyalektoloji, Halk Kültürü, Ziraat

Kaynakça

• A MED VEF6 Pa a (Hicri 1293 = 1875), Lehce-i Osm n , Osmanlıcadan Türkçeye Lu at Kitabı, stanbul.
• ARTUN, Erman (1978), Tekirda Folklor Ara tırması, stanbul.
• AYDIN, Mehmet (2002), Aybastı A zı, nceleme, Metin, Sözlük, Ankara.
• BA GÖZ, lhan-TIETZE, Andreas (1973), Bilmece: A Corpus of Turkish Riddles, Berkeley, Los Angeles, London.
• BAYKURT, Fakir (1961), Onuncu Köy, Roman, stanbul.
• B"lEtiR (1962-), B lgarski Etimologi en Re nik, Sofija.
• BENL , Faruk (2004), Lazca-Türkçe / Türkçe-Lazca Ansiklopedik Sözlük, stanbul.
• BEZLAJ, France (1976-2005), Etimološki Slovar Slovenskega Jezika, 1-4, Ljubljana.
• BORETZKY, Norbert-IGLA, Birgit (1994), Wörterbuch Romani-Deutsch-Englisch für den Südosteuropäischen Raum, mit einer Grammatik der Dialektvarianten, Wiesbaden.
• CAFERO LU, Ahmet (1943), Anadolu A ızlarından Toplamalar, Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Ni de lbaylıkları A ızları, Kalaycı Argosu ve Geygelli Yörüklerin Gizli Dili, stanbul.
• -- (1948), Orta-Anadolu A ızlarından Derlemeler, Ni de, Kayseri, Kır ehir, Yozgat, Ankara Vilâyetleri ile Af ar, Saçıkaralı ve Karakoyunlu Uruklarının A ızları, stanbul.
• ÇINAR, Ali Abbas (2004), Mu la A zı Sözlü ü, Mu la.
• DALLI, Hüseyin (1978), Kuzeydo u Bulgaristan Türk A ızları Üzerine Ara tırmalar, Ankara.
• DD (1939-57), Türkiye’de Halk A zından Söz Derleme Dergisi, 1-5, Ankara.
• D7M7TRAKOS = 89:9;<=>?@, 89:9;<A?@ (1949-1951), ) *'# ( + '# ( ,-- (, 1-9, BC9D=A.
• DEMIR, Necati (2001), Ordu li ve Yöresi A ızları, nceleme, Metinler, Sözlük, Ankara.
• DEMIR, Necati & Ülker en (2006), Sivas li ve Yöresi A ızları, Etnik Yapı, Dil ncelemesi, Metinler, Sözlük, Ankara.
• DS (1963-82), Türkiye’de Halk A zından Derleme Sözlü ü, 1-12, Ankara.
• ECKMANN, Janos (1962), “The Turkisch Dialect of Edirne”, American Studies in Altaic Linguistics, Bloomington.
• EGE, lyas (1975), “Su ehri’nde Rumeli kökenli kelimeler”, Sivas Folkloru, Aylık Folklor Dergisi, 35, Sivas, s. 16-17
• EGRT (1989), Ethnic Groups in the Republic of Turkey, (Ed. Peter Alford Andrews), Wiesbaden.
• EM RO LU, Kudret (1989), Trabzon Maçka Etimoloji Sözlü ü, Ankara.
• EREN, Hasan (1975), “Türkçede Rumca Alıntılar”, Türk Dili, 31, Ankara, s. 180- 183.
• ————— (1992), “Kumpir”, Türk Dili Aylık Dil Dergisi, 488, Ankara, s. 81-84.
• ————— (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlü ü, Ankara.
• ERTEN, Metin (2000), Lazca-Türkçe / Türkçe-Lazca Sözlük, stanbul.
• 'SUM (1982-), Etymolohi nyj Slovnyk Ukrajins'koji Movy, Kyjiv.
• EYÜBO LU, smet Zeki (1991), Türk Dilinin Etimoloji Sözlü ü, stanbul.
• EWU (1993-1994), Etymologisches Wörterbuch des Ungarischen, Herausgeber Loránd BenkE, Budapest.
• FARQÎNÎ, Zana (2000), Büyük Türkçe-Kürtçe Sözlük İFerhenga Mezin a Tirkî- Kurdîı, stanbul.
• FAV, Folklor Ara tırmacıları Vakfı, http://www.folklor.org.tr (22. 02. 2008).
• GEORGIEV, Vladimir (1958), V prosi na b lgarskata etimologija, Sofija.
• GEROV, Najden (1895-1904), Re nik na bl garskija ezik, Plovdiv, 1-5.
• GKR (1848), “Geschichte des Kartoffelbaues in Russland”, Archiv für wissenschaftliche Kunde von Russland, 7, 1, Berlin, 578-588.
• GRIN*ENKO, Borys (1907-1909), Slovar' Ukrajinsks'koji Movy İSlovar' Ukrainskago Jazykaı, 1-4, Kyjiv.
• GÜLSEV N, Gürer (2002), U ak li A ızları, Dil Özellikleri, Metinler, Sözlük, Ankara.
• GÜN EN, Ahmet (2000), Kır ehir ve Yöresi A ızları, nceleme, Metinler, Sözlük, Ankara.
• GüzSöz, Güzelsu Sözlü ü, http://www.guzelsu.com/forums.php?viewtopic=254 (04. 02. 2008).
• GYK, Giresun Ya lıdere lçesinde Kullanılan Yerel Kelimeler (Der. Mehmet Kahraman), http://www.yaglidere.8k.com/, (02. 08. 2005).
• HAUENSCHILD, Ingeborg (1989), Türksprachige Volksnamen für Kräuter und Stauden, Wiesbaden.
• HAYASI, Tooru (1991), “Geographical Distribution of Some Turkish Dialect Forms in Bolu”, Journal of Asian and African Studies, 42, Tokyo, s. 159-173.
• HÜNERL , Bülent (2006), Kırklareli Babaeski Merkez ./ esi ve Köyleri A ız ncelemesi (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Edirne.
• LASLAN, Ümit (2006), Yozgat-0 andır 12 zı, nceleme, Metinler, Sözlük (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• ÎZOLÎ, D. (1987), Ferheng Kurdî-Turkî İTürkçe-Kürtçeı, Den Haag.
• JPF, Wikipedia, The Free Encyclopedia, Jakob Philipp Fallmerayer, http://en.wikipedia. org/wiki/Jakob_Philipp_Fallmerayer (06. 03. 2008).
• JUNGMANN, Josef Jakub (1835-1839), Slownjk 3esko-N4mevký, 1-5, W. Praze.
• JUSUF, Sureja (1978), Prizrenski Turski Govor, Priština.
• KADSHAIA, Otar-FÄHNRICH, Heinz (2001), Mingrelisch-Deutsches Wörterbuch, Wiesbaden.
• KALAY, Emin (1990), Edirne li Havsa ./ esi ve K5 yleri A ızları, nceleme, Metin (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Edirne
• KARADA , Köksal (2000), Erzurum linde Patates 6 retim Ekonomisi (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• KAS (2005), Özhan Öztürk, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, 1-2, stanbul.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri ( ekil Bilgisi), Ankara.
• KOWALSKI, Tedeusz (1919), Zagadki Ludowe Tureckie İÉnigmes Populaires Turquesı, Kraków.
• -- (1932), “Türkische Volksrätsel aus Bulgarien”, Festschrift Georg Jacob zum Siebzigsten Geburtstag (26. Mai 1932) Gewidmet von Freunden und Schülern, Herausgegeben von Theodor Menzel, 128-145, Leipzig.
• KR (1960), Kurdsko-Russkij Slovar' İFerhenga Kurdî-Rûsîı, Moskva.
• KR (1983), Kurdsko-Russkij Slovar' (Sorani) İFerhengî Kurdî-7 Ûsî (Soranî)ı, Moskva.
• KURU, Murat (2006), Edirne li Ke an lçesi Folkloründe Gelenekler ve Maniler (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Edirne.
• L FOR, (Hicri 1329 = 1911) Zir ‘at-ı u ye, P nc r, P t tes, P m q, T8t8n ve S ’ire Zir ‘at-ı, stanbul.
• LÖBEL, Theophil (1896), Deutsch-Türkisches Wörterbuch, Enthaltend alle zur Täglichen Unterhaltungen, in Geschäften und auf Reisen Erforderlichen Wörter, eine Sammlung Geographischer Namen, eine Reihe von Gesprächen, eine Auswahl Türkischer Sprichwörter und einen Auszug der Osmanisch- Türkischen Grammatik, Constansinopel.
• +GH AŠVILI, Aleksandre (1961), Bo ani uri Leksi oni Mcenareta Saxelnodebani İBotani eskij Slovar' Nazvanija Rastenijı, Tbilisi.
• MARR, Nikolaj J. (1910), Grammatika 3anskago (lazskago) Jazyka s Xrestomatieju i Slovarem, S. Petersburg.
• MARZELL, Heinrich (1943-1979), Wörterbuch der Deutschen Pflanzennamen, mit Unterstützung der Preussischen Akademie der Wissenschaften Bearb. von Heinrich Marzell; Unter Mitwirkung von Wilhelm Wissmann et al., 1-5, Leipzig.
• MNÉSz (1959-1962), A Magyar Nyelv Értelmez9 Sz tára, 1-7, Budapest.
• MOLLOVA, Mefküre Riza (2003), Do u Rodop Türk A ızlarının Sözlü ü İDictionnaire Dialectologique du Turc du Rhodope de l’Est-Turc-Françaisı, Ankara.
• NÉMETH, Gyula (1965), Die Türken von Vidin, Sprache, Folklore, Religion, Budapest. NHK, Niksar, Hüseyingazi Köyü, Yöresel Kelimelerimiz Sözlü ü, http://huseyingazikoyu. tr.gg/Yöresel-Kelimelerimiz.htm (22. 02. 2008).
• NIEDERMANN, Max (1923), “Die Benennung der Kartoffel im Litauischen und im Lettischen”, Wörter und Sachen, Kulturhistorische Zeitschrift für Sprach-und Sachforschung, 8, Heidelberg.
• NPAEM2, Ni de Patates Ara tırma Enstitüsü Müdürlü ü, IV. Ulusal Patates Kongresi Bildiriler Kitabı Özetleri, Üftade Güner & Ülkü Yorgancı, Patates Virüslerinin Tanılanmasında Kullanılan Elisa Yönteminin De erlendirilmesi, http://www.patates.gov.tr/download.php?lng=tr&pg=62 (20. 02. 2008).
• NPAEM, Ni de Patates Ara tırma Enstitüsü Müdürlü ü, Patates Kitabı, http://www.patates.gov.tr/download.php?lng=tr (20. 02. 2008).
• PAMUKC YAN, Kevork (2003), Biografileriyle Ermeniler, stanbul.
• PAPADOPOULOS, Anthimos A. (1958-61), - $'# *'# ( '# ( :' ;# <, 1-2, Athen.
• PAWLOWSKI, Ivan Jakovlevi (1911), Russisch-Deutsches Wörterbuch, I-II, Riga; Dritte, Vollständig Neubearbeitete, Berichtigte und Vermehrte Auflage, Leipzig.
• POLAT, Fadime (2000), = >?@ at ve A5 resi 12 ızları (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Kayseri.
• RADOVANOVII, Miljana (1973), Vuk KaradžiB Etnograf i Folklorist, Beograd.
• REDHOUSE, Sir James W. (1861), A Lexicon, English and Turkish, London.
• ————— (1890), A Turkish and English Lexicon, Constantinople.
• RMJ (1961-1966), Re nik Makedonskiot Jazik, s Srpskoxrvatski TolkuvaCa (Red. Blaže Koneski), 1-3, Skopje. RMK, Çayeli lçesi, Ra ot Köyü Mahalli Kelimeler, http://lahana.org/index.php?action= printpage;topic= 353.0 (21. 02. 2008).
• RÖSEL, Hubert (1968), “Zu den Slavischen Bezeichnungen der Kartoffel (Solanum tuberosum)”, Slavistische Studien zum VI. Internationalen Slavistenkongress in Prag 1968: 121-153, München.
• SALAMAN, Redcliffe N. (1989), The History and Social Influence of the Potato, revised impression edited by J. G. Hawkes, Cambridge.
• SJM6 BEY (Hicri 1318 = 1900) = emseddin S.mi, K m s-ı Türk , stanbul.
• SARIHAN, Ayhan (2003), Beyceli Sözlü ü, Ankara.
• SCHNEEWEIS, Edmund (1960), Die Deutschen Lehnwörter im Serbokroatischen in Kulturgeschichtlicher Sicht, Berlin. SCHZ, Homepage der Hog Birda, Die drei Schwabenzüge, http://www.birda.de/Die-Schwabenzuege-I.html (08. 03. 2008). SH, Wikipedia, Die Freie Enzyklopedie,
• Siebenjähriger Krieg,
• http://de.wikipedia.org/wiki/Siebenjähriger_Krieg (05. 03. 2008).
• SJP (1900-1927), Słownik JDzyka Polskiego, Jana Karłowicza, Adama KryKskiego i Władysława NiedLwiedzkiego, 1-8, Warszawa.
• SKOK, Petar (1971-1973), Etimologijski rje nik hrvatskoga ili srpskoga jezika İDictionnaire Étymologique de la Langue Croate ou Serbeı, 1-3, Zagreb.
• SMITH, Jerome Van Crowninshield (1854), Turkey and the Turks, Boston.
• SSA, Südwestdeutscher Sprachatlas, Die Bezeichnungen für “Kartoffel” im deutschen http://www.klassikerwortschatz. interaktiv.htm (20. 02. 2008). die Wortkarte “Kartoffel”,
• uni-freiburg.de/SSA/SSA-Kartoffel
• SSJa (1959-1968), Slovník Slovenského Jazyka, 1-6, Bratislava.
• SOIJKOV, Stojko (1957), “Nazvanijata na Kartofite v B"lgarski ezik”, Ezikovedski zledvanija v 3est na Akademik Stefan Mladenov, Sofija.
• STOJKOVA, Stefana (1970), B lgarski Narodni Gatanki, Sofija.
• TA , Pınar (2006), = arkı@ la ve Yöresi A ızları (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Kayseri.
• TIETZE, Andreas (1957), “Slavische Lehnwörter in der Türkischen Volkssprache”, Oriens, 10: 1-47, Leiden. ————— (2002), Tarihi ve Etimolojik İSprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei- Türkischenı, 1 (A-E), Istanbul & Wien. Türkiye Türkçesi Lugatı
• TIKTIN, Hariton Mich. (1986-1989), Rumänisch-Deutsches Wörterbuch, 1-3, 2., Überarbeitete und Ergänzte Auflage von Paul Miron, Wiesbaden.
• TOR, Gülseren (2004), Mersin A zı Sözlü ü, stanbul.
• TORUN, Ethem (2004), Bilinen ve Bilinmeyen Yöreleriyle Beypazarı, Ankara.
• TSCHENKÉLI, Kita (1965-74), Georgisch-Deutsches Wörterbuch, 1-3, Zürich.
• T S, Trabzon, alpazarı lçesi Sözlü ü (Der. Yücel Kaya), http://www.turkelli. com/dilleri.htm (10. 03. 2008).
• TUNUSLU, Erdinç (2005), Kosova-E7 @ tine FG rk 12 zı (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• TürkSöz (2005), Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara.
• TZB (1951), Türkiyenin Ziraî Bünyesi (Anadolu), (Çev. Celâl Kıpçak, Haydar Nouruzhan, Sâbir Türkistanlı).
• VASMER, Max [Fasmer, M.] (1964-73), Htimologi eskij Slovar' Russkogo Jazyka, 1-4, Perevod s Nemeckogo i Dopolnenija O. N. Truba eva, Moskva.
• VP-Eflak, Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, Eflak, http://tr.wikipedia.org/wiki/Eflak (5. 03. 2008). VP-Mumcuköy, Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, Mumcuköy, Sındırgı, http://tr.wikipedia. org/wiki/Mumcuköy,_Sındırgı (20. 02. 2008).
• WILSON, Duncan (1970), The Life and Times of Vuk StepanoviB KaradziB (1787- 1864), Literacy, Literature, and National Indipendence in Serbia, Oxford.
• WOLF, Siegmund A. (1993), Großes Wörterbuch der Zigeunersprache (romani tšiw), Wortschatz Deutscher und Anderer Europäischer Zigeunerdialekte, Hamburg; Unveränderter Nachdruck der 2. Auflage von 1987.
• YAZICI, Serdar (2006), I5 rtyol 12 zı (Basılmamı Yüksek Lisans Tezi), Van.
• ŽUKOVSKIJ, Petr Mixajlovi (1933), Zemedel' eskaja Turcija, Aziatskaja ast' - Anatolija = La Turquie Agricole, Partie Asiatique - Anatolie, Moskva.