'HABÎS BİR TÜR YILAN' VE 'KARŞIT YILDIZ' OLARAK RAKÎB 1

Yıl 2009, Cilt: 1 Sayı: 5, 271 - 302, 01.09.2009

Ali İhsan Öbek

Öz

Anahtar Kelimeler

-

'HABÎS BİR TÜR YILAN' VE 'KARŞIT YILDIZ' OLARAK RAKÎB 1

Öz

Bu yazıda; Arap, Fars ve –klasik– Türk iirinin önemli bir konusunu olu turan ra b ‘kelime’sinin, yaygın ve mazmunla mı anlamına ı ık tutulmaya çalı ıldıktan sonra; ra b ‘kelime’si, yazının asıl konusu olan ‘kar ıt yıldız’ ve ‘zehirli bir tür yılan’ anlamlarıyla mercek altına alınmı ve ilgili anlamları divan iirinden bazı tanıklarla da desteklenmeye çalı ılmı tır

Anahtar Kelimeler

Raž b, kar ıt yıldız, zehirli bir tür yılan, Osmanlı/divan iiri

Kaynakça

• AD S. skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Sözlü ü, Kapı Yayınları, stanbul, 2004.
• ADW. Dr. Alfred Siggel, Arabic-Deutsches Wörterbuch Der Stoffe, Berlin, 1950.
• Yılan, aynı zamanda ‘gök yüzünün geni bir bölgesine yayılmı parlak yıldızlardan
• meydana gelen ekvator takım yıldızı’ demektir. AEL. Edward William LANE, (An) Arabic-English Lexicon, (8 c.), c. 3 “part 3”, Beirut, 1980.
• AELD. Joseph Catafago, An Arabic And English Literary Dictionary (Mu‘cemün Edebiyy ‘Arabiyy ve ngil ziyy), Beirut, 1988. Mustafa bin emseddîn-i Karahisârî, Ahterî-i Kebîr, Matbaa-i Âmire, stanbul, 1310.
• AME. Sa‘îd E - ertûnî, Ažrebül’l-Mev rid f fu†aêi’l- ‘arabiyyeti ve’ - ev rid, (2 c.), c. 1, (Beyrût), 1992. Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan (Hazırlayan), Ahmet Pa a Dîvânı, Akça Yayınları, Ankara, 1992.
• ATBL. Atay Karde ler [Dr. Hüseyin Atay, brahim Atay, Mustafa Atay]Arapça- Türkçe Büyük Lûgat [Mu‘cemü’l-Lû a ‘Arab -Türk ], (4 c.), c. 2, Ankara, 1968.
• ATDS. Doç. Dr. M. Sait im ek, Yrd. Doç. Dr. Taceddin Uzun, Arapça-Türkçe (Deyimler Kalıp fadeler Atasözleri) Sözlü ü (‘Arabiyy-Türkiyy ž mAsü’l- Em li’ - 'i‘ati Ve’l-Ažv li’l-Me'Areti F ’l-Lû ati’l-‘Arabiyye), Beyan Yayınları, stanbul, 1991.
• ATYK. Dr. Bekir Topalo lu, Dr. Hayrettin Karaman, Arapça-Türkçe Yeni K mus (El-ž mAsu’l-Ced d), stanbul, 1985. eyh Abdullâh El-Büstânî, El-Bust n, [Beyrût], 1992. Bâkî Dîvânı: Tenkitli Basım, Hazırlayan: Dr. Sabahattin Küçük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994. El-Allâme Cermânos Ferê t, B bü’l- ‘r b ‘An Lû ati’l A‘r b, Beyrût, 1996. Ali Rıza Alp-Sabahat Alp, Büyük Osmanlı Lûgatı, (4 c.), c. 4, Ercan Matbaası, ?, 1961. Hayat Yayınları, Büyük Türk Sözlü ü, Hayat Yayınları, stanbul, ?.
• BTSD. D. Mehmet Do an, Büyük Türkçe Sözlük, Yeni afak, z, ( stanbul), 1996. CL. bni Düreyd (Ebî-Bekr Muhammed bin El-Hasan El-Ezdî El-Basrî), Cemheretü’l-Lû a, (3+1 c.), c. 1, Beyrût, 1344. R. Dozy, Supplément Aux Dictionnaires Arabes, (2 c.), c. 1 “Tome Premier” Æ ß Ô , Librairie du Liban, Place Riad Solh, Beyrouth, 1968. Doç. Dr. Mehmet Çavu o lu, Divanlar Arasında, Umran Yayınları, Ankara, Temmuz 1981.
• DEF. El-Fârâbî (Ebî- brâhîm shâk bin brâhîm El-Fârâbî), D v nü’l-Edeb, (3+1 c.), c. 1, El-K hire, H. 1394, M. 1974.
• D A9. Ömer Faruk Akün, “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı slâm Ansiklopedisi, c. 9, TDV. Yayınları, stanbul, 1994.
• D A34. Bekir Topalo lu, “rak b”, slâm Ansiklopedisi, (? c.), c. 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, stanbul, 2007.
• DMN. “Salahuddin Ahmed”, A Dictionary of MUSLIM NAMES, London, 1999.
• DMW. Hans Wehr, (Edited By J MILTON COWAN), A Dictionary Of Modern Arabic, Wiesbaden, 1961; … A Dictionary Of Modern Arabic (Mu‘cemü’l- Lû ati’l-‘Arabiyyeti’l-Mu‘ †ıra), Beirut, 1980. Köprülüzâde Mehmed Fuad, Millî Edebiyat Cereyânının lk Mübe irleri (ve Dîvân-ı Türkî-i Basît [XVI’ncı Asır âirlerinden Edirneli Nazmî’nin Eseri]), Devlet Matbaası, stanbul, 1928. Prof. Dr. Kemâl Yavuz, Doç. Dr. Ramazan Ayvallı, vd., Dînî Terimler Sözlü ü, (2 c.), c. 2, Türkiye Gazetesi, ( stanbul), ?. Ebi’l-K sım Mahmûd bin Ömer Ez-Zemah erî, Es sü’l-Bel a, Beyrût, H. 1404, M. 1984.
• EB2. (Mahmûd bin Ömer) Ez-Zemah erî, Es sü’l-Bel a, Beyrût, M. 1988. EH. Hasan Sa‘îd El-Kermî, EL-HFD ilá lu ati’l-‘arab, (4 c.), c. 2, Beyrût, H. 1411, M. 1991. smâîl bin Hammâd El-Cevherî, Ea-aIíFí T cü’l-Lû ati ve †ıêêu’l- ‘Arabiyye, (6 c.), c. 1 “El-Cüz'ü’l-Evvel”, Et-Tab‘atü’r-Râbi‘a, (Kânûnu Sânî), Beyrût, 1990. Ebî-Nasr smâîl bin Hammâd El-Cevherî, E†-aıêê, (2 c.), c. 1, Beyrût, H. 1418, M. 1998.
• ETEM. Ahmet Talat Onay, Hazırlayan: Doç. Dr. Cemâl Kurnaz, Eski Türk Edebiyâtında Mazmunlar, Türkiye Diyânet Vakfı Yay., Ankara, 1992. Mustafa Nihat Özön, Edebiyat ve Tenkid Sözlü ü, nkılâp Kitabevi, stanbul, 1954.
• EVD. Rah an Gürel (Hazırlayan), Enderunlu Vâsıf Divanı, Kitabevi: 121, stanbul, (?). M(evlevî) Seyyid Ahmed Dihlevî, Ferheng-i F†afiyye, (4 c.), c. 1(-2), Lâhor, 1982. E - eyhAbdullâh El-Büstânî, F kihetü’l-Büst n, Beyrût, 1930. El-Yesû‘î (Li’l-Eb Bîlû El-Yesû‘î), El-Fer 'idü’d-Dürriyye, El- Matba‘atü’l-Kâsôlîkiyye, Et-Tab‘atü’s-Sâbi‘a A er, Beyrût, 1955. Gulâmhüseyn Sadrî Ef âr, Nesrîn Hükmî, Nesteren Hükmî, Ferheng-i F ris -i mrAz, Kitâbhâne-i Millî-i Îran, Tehrân, 1377. Hasan Amîd, Ferheng-i Fârisî (-i Amîd), Müessese-i Emîr Kebîr, (3 c.), c. 2, Tehrân, 1374.
• FFAM. Hasan Amîd, Ferheng-i ‘Am d (Ferheng-i Mufa††al u Mu†avver), Müessese-i Emîr Kebîr, Tehrân, 1362. Ahmed Ate -Abdülvevvâb Tarzî, Farsça Grameri, Tercüman Yayınları, ( stanbul), 1982.
• FGE. Emîr Celâleddîn Gıfârî, Ferheng-i Dıf r , (8 c.), c. 3, Tehrân, 1336.
• FKD. Dr. Tahir Üzgör, Fehîm-i Kadîm: Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara, 1991. Dr. Muhammed Muîn, Ferheng-i Fârisî (Mütevassıt) (Ferheng-i Muîn) (A Persian Dictionary), (4+2 c.), c. 2 (cild-i düvvüm), nti ârât-ı Emîr Kebîr, Tehrân, 1378. FN. Seyyid Mu=ammed ‘Al D ‘ El- sl m, Ferheng-i Ni# m (F ris be F ris : B R e in s vü Telâffu#-ı V jeh be a‚‚ ò Avist y ), (5 c.), c. 3 “cild-i süvvüm”, Tehr n, 1363 (M. 1934). Prof. Dr. Mehmet Kanar, Farsça-Türkçe Sözlük, Deniz Kitabevi, stanbul, 2000.
• KML. Ebi’l-Hüseyn Ahmed bin Fâris bin Zekeriyyâ Er-Râzî, Kit bu Mu‘cemü’l- Lû a, Beyrût, H. 1414-M. 1994.
• KMT. Fuâd Kâmil, „ mAsu’l-Mu†‚alaê tü’t-Ta†avvuf, Beyrût, H. 1413, M. 1993.
• MAK. Mahmûd ît Hattâb, El-Mu†‚alaê tü’l-‘Askeriyye F ’l-„ur' ni’l-Ker m, (2 c.), c. 1, Beyrût, 1386/1966.
• MBE. Muhammed Tâhir El-Fettenî, Mecma‘u Biê rü’l-Env r [F Dar 'ibi’t- Tenz li ve’l-Le‚ 'ifi’l-Aœb r], (5 c.), c. 2, El-Medînetü’l-Münevvere, H. 1415, M. 1994.
• MBTS. lhan Ayverdi, Asırlar Boyu Târihî Seyri çinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, (3 c.), c. 3, Kubbealtı Ne riyat, stanbul, Mart 2006. ‘Ak lî-i Horâsânî, Maœzenü’l-Edviye, Tehrân, 1371. ME.
• MEH . Dr. Nidá ‘Abdurraêmân Y>suf E - yi‘, Mu‘cemu Elf #XªO íD\ tü’l- ctim ‘iyye (F Dev v ni u‘ar ’i’l-Mu‘allaž tü’l-‘A er), Beyrût, 1991.
• ME M.Âdil Abdülcebbâr Zâyir, Mu‘cemu Elf #u’l-‘ lm ve’l-Ma‘rife F ’l-Lû ati’l- ‘Arabiyye, Beyrût, 1997. MF.
• MFL. (Es-Sâhib) smâîl bin Abbâd, El-Muê‚u f ’l-Lû a, (10+1 c), c. 5, Beyrût, H. 1414, M. 1994. Allâme Abdurrahîm bin Abdülkerîm Safîpûrî, (Kit b-ı) Müntehá’l- reb (f lA ati[lu ti]’l-‘Arab), Arabî-Fârisî, (4 c.), c. 2 (“cild-i düvvüm”), Tehrân, Cemâdissânî, H. 1377. Ebi’l-Hüseyn Ahmed bin Fâris bin Zekeriyyâ El-Lugavî, Mu‘cemü’l-Lû a, (4 c.), c. 1-2, Beyrût, H. 1404-M. 1984. Butrus El-Büstânî, Muê‚u’l-Muê t, Beyrût, 1983. MM.
• MMA. Alî bin smâîl bin Sîde, El-Muêkem ve’l-Muê‚u’l-A‘#am, (7 c.), c. 6, Beyût, H. 1392, M. 1972.
• MM . Refîk El-Acem, MevsA‘atü Mu†‚alaê tü’l- m mü’l-Gaz liyy [Silsiletü MevsA‘atü Mu†‚alaê tü A‘l mü’l-Fikrü’l-‘Arabiyy ve sl miyy, 4], Beyrût, 2000.
• MML. Ebi’l-Hüseyn Ahmed bin Fâris bin Zekeriyyâ, Mu‘cemu ME„FY SÜ’L- LÛDA, (6 c.), c. 2, Beyrût, 1389 [ve: H. 1390, M. 1970].
• MMU. Dr. Gerard Gihamy, MevsA‘atü Mu†‚alaê tü’l-‘UlAm ‘ nde’l-‘Arab (Encyclopedia of Terminology of Arabic Sciences), (2 c.), c. 1, Beyrût, 1999.
• MMÜ. El-Feyyûmî (El-‘Âlim el-‘allâme Ahmed bin Muhammed bin Alî El- Feyyûmî El-Mužr ), El-Mi†b êu’l-Mün r, Beyrût, 1987. Muhammed bin Ebî-Bekr bin Abdülk dir Er-Râzî, MuœW rü’†-†ıêê, ?, ?. Dr. Refîk El-Acem, MevsA‘atü Mu†‚ala tü’t-Ta†avvuf, Beyrût, 1999. MT.
• MUML.El-Allâme E - eyh Ahmed Rızâ, (Mu‘cemu) Metnü’l-Lû a, (5 c.), c. 2, Beyrût, H. 1377, M. 1958. Dr. brâhîm Enîs, Dr. Abdülhalîm Muntasır, Atıyye Es-Savâlimiyy, Muhammed Halefullâh Ahmed, El-Mu‘cemü’l-Vas ‚, (2 c.), c. 1 (El- Cüz'ü’l-Evvel), Dâru hyâ'u’t-Türâsü’l-Arabiyy, Beyrût, Lübnân, (? [: “Mukaddimet”deki kayıt: El-K hire, fî Rebî‘ülevvel 1392, Mâyô 1972]). Pars Tu lacı, Okyanus (20. Yüzyıl Ansiklopedik) Türkçe Sözlük, (3 c.), c. 3, Pars Yayınevi, stanbul, 1974.
• OTABL. Abdullah Ye in, Abdulkadir Badıllı, Hekimo lu smail, lham Çalım, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat, stanbul, 1990.
• OTAL. Ferit Devellio lu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (Yayına Hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal), Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 1995.
• TAM. Esseyyid Muhammed Murtazâ El-Hüseynî Ez-Zebîdî, TFCÜ’L-‘ARGS min cev hiri’l-ž mAs, (25 c.), c. 2 “el-cüz'ü’s-sânî”, Beyrût, H. 1386, M. 1966.
• TATES.Dr. Süleyman Uluda , Tasavvuf Terimleri Sözlü ü, Marifet Yayınları, stanbul, 1991. TBK. [, BKT.]
• (Hüseyin Tebrîzî’den) Mütercim Asım Efendi, Tibyân-ı Nâfi’Der
• Terceme-i Burhân-ı K tı‘, Dârüttıbâa, stanbul, 1214. (Çevirisi = BKT.):
• Mütercim Asım Efendi, Burhân-ı K tı‘, Hazırlayanlar: Prof. Dr. Mürsel
• Öztürk, Dr. Deryâ Örs, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 2000.
• TDEA. (Yayım Kurulu:) Ezel Erverdi, Mustafa Kutlu, smail Kara, Türk Dili ve Edebiyâtı Ansiklopedisi (Devirler/ simler/Eserler/Terimler, (8 c.), c. 7, Dergâh Yayınları, stanbul, 1990.
• TETL. Andreas Tietze, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati: Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei- Türkischen, (6+1 c.), c. 1, Simurg Yayınları, stanbul-Wien, 2002.
• THLI. Hilmi Ergüney, Türk Hukukunda Lügat ve Istılahlar, Yenilik Basımevi, stanbul, 1973. (Mecdüddîn Fîrûzâbâdî’den) Mütercim Asım Efendi, Okyanusü’l-Basît Fî Tercemeti K mûsü’l-Muhît, 1-3, Dârüttıbâatü’l-Âmire, stanbul, 1268-72.
• Faruk Zeki Perek, ÎZAHLI LÂT NCE-TÜRKÇE SÖZLÜK, stanbul, 1952.
• Dr. Sina Kabaa aç/Erdal Alova, Lâtince/Türkçe Sözlük, stanbul, 1995.