Tarihî Kıpçak Türkçesi ve Urumcanın Karşılaştırmalı Ses Bilgisi

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 13, 29 - 43, 01.09.2013

Hülya Kasapoğlu Çengel

Öz

One of the main references of historical characteristics of living Kipchak languages are the Kipchak documents in Armenian letters and the other one is Codex Cumanicus. In addition, Kipchak materials in the grammars and dictionaries of the Egyptian Mamluk are also considered to be a reference for this field. This study aims at drawing a comparison in terms of typical consonant features among Kipchak in Armenian letters representing the late period of historical Kipchak Turkish and living language of Ukrainian (North Azovian) Urums. Language materials belonging Codex Comanicus and Mamluk Kipchak were also included in this study. The grammatical features of Urum language were studied

Anahtar Kelimeler

Kipchak-speaking communities, Historical Kipchak and Kipchak in Armenian scripts, Ukrainian Urums and Urum language, comparative phonology, consonants

Comparative Phonology of Historical Kipchak Turkish and Urum Language

Öz

Bugünkü Kıpçak lehçelerinin tarihsel biçimlerini araştırmak için başvurulacak ana kaynaklardan biri, Ermeni harfli Kıpçakça belgeler; diğeri ise Codex Cumanicus’tur. Ayrıca, Mısır Memlûk sahasında yazılmış gramer ve sözlüklerde Kıpçakça olarak belirtilen malzeme de bu inceleme alanı için kaynak niteliğindedir. Bu yazının amacı, tarihî Kıpçak Türkçesinin geç dönemini temsil eden Ermeni harfli Kıpçakça ile bugünkü Ukrayna (Kuzey Azak) Urumlarının dili arasında tipik ünsüz özellikleri bakımından bir karşılaştırma yapmaktır. Codex Cumanicus ile Memlûk Kıpçakçasına ait dil malzemesi de bu incelemeye dâhil edilmiştir. Urum dilinin gramer özellikleri 1980’li yıllarda Garkavets ve Podolsky tarafından ele alınmakla birlikte bu çalışmalar, konuyla ilgili tarihsel bir karşılaştırma içermemektedir. Bu yazıda Urumcanın dil malzemesi, Urum sözlüğü ile Urum metinlerinin(Garkavets 1999; Garkavets 2000) taranması suretiyle elde edilmiştir. Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi ile bugünkü Urum Kıpçak diyalektlerini tipik ünsüzler bakımından karşılaştırırken 16.-17. yüzyılda Batı Ukrayna’da yaşayan Kıpçak dilli topluluklar ve bugünkü Ukrayna Urumları hakkında genel bilgiler de verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Kıpçakça konuşan topluluklar, Tarihî Kıpçakça ve Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi, Ukrayna Urumları ve dilleri, karşılaştırmalı ses bilgisi, ünsüzler

Kaynakça

• AKP= See GARKAVETS, A. and KHURSHUDIAN, E. (2001).
• ATALAY, B. (1945), Ettuhfet-üz-Zekiyye fil-Lûgat-it-Türkiyye, İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• BERTA, Á. (1996), Deverbale Wortbildung im Mittelkiptschakisch-Turkischen, Turcologica 24, Wiesbaden: Harrassowitz.
• BRENDEMOEN, B. (2002), The Turkish Dialects of Trabzon, Their phonology and historical development, V. I: Analysis, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• CAFEROĞLU, A. (1931), Abû Hayyan, Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk, İstanbul: Evkaf matbaası.
• CC= GRØNBECH, K. (1942), Komanisches Wörterbuch: Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Monumenta Linguarum Asiæ Maioris, Subsidia 1, Kopenhagen: Munksgaard.
• CHİRLİ, N. (2005), Algış Bitigi, Ermeni Kıpçakça Dualar Kitabı (An Armeno Kipchak Prayer Book), Haarlem-Netherlands: SOTA Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. (1981), ‚Armyano-kıpçakskiy yazık XV-XVII vv. v osveşçenii sovremennikov: ob ispolzovanii ekstralingvistiçeskix dannıx dlya istorii tyurskix yazıkov‛, Voprosı yazıkoznaniya, No: 5, 79-92.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. (1983), ‚Armyano-Kıpçakskiy yazık: Etapı istorii‛, Voprosı yazıkoznaniya, No: 1, 91-107.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. (2001), ‚Who are Armeno-Kıpchaks?‛, Armenia and Ukraine, Lvıv-New-York: Edition M. P. Kots’, 357-416.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. and TRYJARSKİ, E. (1970), ‚Armyano-kıpçakskie predbraçnıe dogovorı iz L’vova (1598-1638 gg.)‛, Rocznik Orientalistyczny, T. XXXIII, Z. 2, Warszawa, 67-107.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. and TRYJARSKİ, E. (1975), ‚Drevneyşiy armyano-kıpçakskiy dokumant iz L’vovskix kollektsiy (1583 g.) i izuçenie bilingv predbraçnıx dogovorov l’vovskix armyan‛, Rocznik Orientalistyczny, T. XXXVII, Z. 2, Warszawa, 33-47.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. and TRYJARSKİ, E. (1977), ‚Pyat’ armyano-kıpçakskix dokumentov iz l’vovskix kollektsiy (1599-1669 gg.)‛, Rocznik Orientalistyczny, T. XXXIX, Z. 1, Warszawa, 85-132.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. and TRYJARSKİ, E. (1978), ‚Armyano-kıpçakskie denejnie dokumentı iz L’vova (konets XVI v.-1657 g.)‛, Rocznik Orientalistyczny, T. XL, Z. 1, Warszawa, 49-69.
• DAŞKEVİÇ, Ya. R. and TRYJARSKİ, E. (1979), ‚Tri armyano-kıpçakskix zapisi L’vovskogo armyanskogo duxovnogo suda 1625 g.‛, Rocznik Orientalistyczny, T. XLI, Z. 1, Warszawa, 57-84.
• DEK= See TRYJARSKİ, E. (1968).
• DENY, J. (1957), L’arméno-coman et les ‘Éphémerides’ de Kamieniec (1604-1613). Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• DOERFER, G. (1959), ‚Das Krimtatarische‛, Philologiae Turcicae Fundamenta, T. I, Wiesbaden, 367- 390.
• DOERFER, G. (1968), ‚Literatur zum Armeno-Kiptschakischen‛, Ural-Altaische Jahrbücher, Bd. 40, H. 3-4, 250-252.
• DPY= See GRUNİN, T. I. (1967).
• ERDAL, M. 1991. Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon. V. I-II, Turcologica 7, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• GARKAVETS, A. (1979), Konvergentsiya armyano-kıpçakskogo yazıka k slavyanskim v XVI-XVII vv. Kiev: Naukova dumka.
• GARKAVETS, A. (1981), ‚O proisxojdenii i klassifikatsii urumskix govorov Severnogo Priazov’ya‛, Sovyetskaya tyurkologiya, No: 2, 46-58.
• GARKAVETS, A. (1987), Kıpçakskie yazıki: kumanskiy i armyano-kıpçakskiy, Alma-ata: Nauka.
• GARKAVETS, A. (1988), Tyurkskie yazıki na Ukraine, Kiev: Naukova dumka.
• GARKAVETS, A. (1993), Virmeno-kıpchatski rukopisi v Ukraıni, Virmeniı, Rosiı, Katalog-Kiıv: Ukraınoznavstvo.
• GARKAVETS, A. (1999), Urumi Nadazov’ya, İstoriya, mova, kazki, pisni, zagadki, prisliv’ya, pisemni pam’yatki, Alma-Ata: Ukraınskiy kul’turniy tsenter.
• GARKAVETS, A. (2000), Urumskiy slovnik. Institut sxodoznavstva i mıjnarodnix vıdnosin ‘Xarkıvs’kiy kolegıum’, Alma-ata: Tsenter Evrazıys’kix Doslıdjen ‘Deşt-ı Kipçak’.
• GARKAVETS, A. (2002), Kıpçakskoe pismennoe nasledie: T. I. Katalog i tekstı pamyatnikov armyanskim pis’mom, Almat: Deşt-i-Kıpçak.
• GARKAVETS, A. and KHURSHIDIAN, E. (ed.) (2001), Armenian-Qıpchaq psalter written by deacon Lussig from Lvıv 1575/1580, Almatı: Desht-i Qıpchaq.
• GARKAVETS, A. and SAPARGALİYEV, G. (2003), Töre Bitigi: Kıpçaksko-pol’skaya versiya armyanskogo sudebnika i armyano kıpçakskiy protsessualnıy kodeks, L’vov, Kamenets-Podol’skiy 1519-1594, Almatı: Deşt-i-Kıpçak, Baur.
• GRUNİN, T. I. (1967), Dokumentı na polovetskom yazıke XVI v. (sudebnıe aktı kamanets-podol’skoy armyanskoy obşçinı) transkriptsiya, perevod, predislovie, vvedenie, grammatiçeskiy kommentariy i glossariy T. I. Grunina, pod redaktsiey E. V. Sevortyana, stat’ya Ya. R. Daşkeviça, Moskva: İzdatel’stvo nauka.
• GÜNAY, T. (2003), Rize İli Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KarRPS = BASKAKOV, N.A. (Red.) (1974), Karaimsko-russkiy-pol’skiy slovar’, Moskva: Izdatel’stvo ‚russkiy yazık‛.
• KK = TOPARLI, R. (1999), El-Kavânînü’l-Külliye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KTaRS = ASANOV, Ş., GARKAVETS, A., USEİNOV, S. M. (Red.) (1988), Krımskotatarsko-russkiy slovar’, Kiev: ‘Radyans’ka şkola’.
• Kİ = CAFEROĞLU, A. (1931).
• KOWALSKİ, T. (1929), Karaimische Texte im dialekt von Troki, Warszawa-Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności,
• KY= See GARKAVETS, A. (1987).
• LEWICKI, M. and KOHNOWA, R. (1957), ‚Le version turque-kiptchak du Code des lois des Armeniens polonais d’apres le m. No 1916 de la Bibliotheque Ossolineum‛, Rocznik Orientalistyczny, T. XXI, Wiesbaden, 153-300.
• MENGES, M. (1959), ‚Die aralo-kaspische Gruppe‛, Philologiae Turcicae Fundamenta, T. I, Wiesbaden, 434-488.
• MENGES, M. (1972), ‚Zur Etymologie des Armeno-Kiptschakischen‛, Der Islam, Bd. 48, H. 2.
• MURATOV, S. N. (1963), ‚Materialı po govoram tyurkoyazıçnıx grekov (Urumov) Donetskoy Oblasti USSR‛, Yazıkoznanie, Kratkoe Soobşeniya Instituta Narodov Azii, No: 72, Moskva, 178-191.
• MURATOV, S. N. (1997), ‚Urumskiy yazık‛, Yazıki mira tyurkskie yazıki, ‘Kırgızstan’, Bişkek: İzdatel’skiy Dom, 450-455.
• MUSAYEV, K. M. (1964), Grammatika karaimskogo yazıka, fonetika i morfologiya, Moskva: İzdatel’stvo ‘nauka’.
• PODOLSKY, B. (1985), A Greek Tatar-English Glossary, An Urum-English Glossar, Mediterranean Language and Culture Monographs Series, V. I, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.