Typological Comparision of Turkish World Mythological Epics and Kalevala Epic

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 14, 189 - 223, 01.03.2014

Ali Osman Abdurrezzak

Öz

Person(s) who behave, has characterictic quality and his/her behaviour shown off is utilised as a type as well as pattern expressianin the epics. While the central fıgure that has a heroic feauture is named as archetype, the epic heroes are in the centre of pattern events which are named stereotype. According to the bahaivour they show, the type feauture they involve changes. Classifications such as wise, hero, women, mother, helper, anti-hero (enemy/opponent), betrayer, central hero, tragic types are sign of contrasts. Taking place of the enemy and betrayer types over against the helper types connects bad-good comparison and the complementing each other feauture of contrasts. In this study, similarities and differences have been revealed from typical aspect of Turkish World Mtytholojical Epic and Kalevala Epic. That similarities are more than differences can be explaind that stereotype behaviour and charactershave common trait in every part of epics

Anahtar Kelimeler

Archetype, stereotype, wise type, brave type, woman type, helper type, enemy type

Türk Dünyasi Mitolojik Destanları ile Kalevala Destanının Tipolojik Açıdan Mukayesesi

Öz

Destanlardaki kalıp ifadelerin yanı sıra belli kalıplar içerisinde hareket eden, sergilemiş olduğu davranışlar ile karakteristik niteliğe sahip olan kişi(ler) tip olarak değerlendirilir. Destanlarda baş kahraman özelliğini taşıyan merkez figür arketip olarak adlandırılırken, destan kahramanları sterotip olarak adlandırılan kalıp olayların merkezinde yer alırlar. Göstermiş oldukları davranışlara göre dâhil oldukları tip özelliği de değişiklik göstermektedir. Bilge, alperen, kadın, anne, yardımcı, karşı kahraman (düşman/rakip), hain, merkez kahraman, trajik tipleri gibi sınıflandırmalar destan yapısı içerisinde zıtlıkların varlığına da işaret etmektedir. Yardımcı tipin karşısı nda düşman ve hain tipinin olması iyi-kötü karşıtlığının varlığına ve zıtlıkların birbirlerini tamamlayıcı özelliği ile ilişkilidir. Bu çalışmada Türk dünyası mitolojik destanları ile Kalevala destanının tipolojik açıdan benzer ve farklı yönleri ortaya konulmuştur. Benzerliklerin farklılıklardan fazla oluşu da destanların genelinde şablon davranış ve karakterlerin ortak özelliklere sahip oluşu ile açıklanabilir

Anahtar Kelimeler

Arketip, sterotip, bilge tipi, alperen tipi, kadın tipi, yardımcı tip, düşman tipi

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2000), "Köne Epos" (Arkaik Destan) Kavramı ve Türk Halk Hikâyelerindeki Âşıklara Mahsus Evlilik" Konusunun Kaynaklarından Alplara Mahsus Evlilik, Millî Folklor, 6 (47), 11-21.
• AÇA, Mehmet (2002), Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği. Konya: Kömen Yayınları.
• ALHO, O., HAWKİNS, H., VALLİSAARİ, P. (1997), Finland a cultural encyclopedia. Helsinki. Finnish Literature Society.
• ARIKAN, Metin. (2007), Kazak Destanları I- Köroğlu’nun Kazak Anlatmaları. Ankara: TDK Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli. (2005), Mitolojiye Giriş. Çorum: Karam Yayınları.
• BOWRA, C. M. (1950), The Comparative Study of Homer. American Journal of Archaeology, 54 (3), 184-192.
• BOWRA, C. M. (1952), Heroic Poetry. London: Macmillan & Co. Ltd
• CAMPBELL, Joseph. (2010), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Sabri Gürses (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• CEMŞİDOV, Ş. A. (1990), Kitab-ı Dede Korkut Ü. Bulduk (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• ÇERİBAŞ, Mehmet (2011), Kırgız Türklerinin Destancılık Geleneği ve Er Soltonoy Destanı. Ankara: TKAE Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2007), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği (2.bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• DAVLETOV, T. B. (2006), Huban Arığ-Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı. Ankara: Türksoy Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2002), Altay Destanları I. Ankara: TDK Yayınları.
• DİLEK, İbrahim (2007), Altay Destanları II. Ankara: TDK Yayınları.
• DÜZGÜN, Ülkü. K. (2007), Başkurt Destanlarının Tipolojisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• EKİCİ, Metin. (1999), Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler. Millî Folklor, 6 (44), 10-17.
• ERGİN, Metin (1964), Dede Korkut Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ERGUN, Metin (2006), Şor Kahramanlık Destanları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERGUN, Metin; G. İBRAHİMOV (2000), Başkurt Halk Destanları. Ankara: Türksoy Yayınları.
• ERGUN, Metin; Mehmet Aça (2004), Tıva Destanı I. Ankara: TDK Yayınları.
• ERSÖZ, Murat. (2009), Saha (Yakut) Türklerinin Culuruyar Nurgun Bootur Destanı. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• FORDHAM, F. (2008), Jung Psikolojisinin Ana Hatları (7.bs.). A. Yalçıner (Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• GEORGES, A. R., M. O. JONES (1995), Folkloristics: An Introduction. USA: Indiana University Press.
• GÖKYAY, Ş. Orhan (2006), Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• İBRAYEV, Şakir (1998), Destanın Yapısı. Ankara: AKM Yayınları.
• İNAN, Abdulkadir (1998), Makaleler ve İncelemeler I (3.bs.).Ankara: TTK Yayınları.
• JİRMUNSKİY, M. V. (2011), Türk Kahramanlık Destanları. M. İsmail, H. Arslan-Erol (Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• JUNG, C. G. (2001), Dört Arketip. Z. A. Yılmazer (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet - Mehmet AKALIN - Muhan BALİ (1973). Köroğlu Destanı. Behçet Mahir (Anlatan). Ankara: Sevinç Matbaası.
• KARKALA, J. B. A. (2002), The Nature Of Heroic Action In “Traditional” Epics (Geleneksel Des- tanlarda Kahramanlık Olaylarının Doğası). Studia Fennica Folkloristica 12, s. 44-53.
• LÖNNROT, Elias. (1965), Kalevala-Fin Destanı (Runo 1-25). Obuz, L; Obuz, M. (Çev.). Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık.
• LÖNNROT, Elias. (1966), Kalevala-Fin Destanı (Runo 26-50). Obuz, L; Obuz, M. (Çev.). Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık.
• MACCLANCY, J. (1986), John Layard, Jungian and Anthropologist, Malinowski,
• MİLLER, A.D. (2000), The Epic Hero. Batımore and London: The Johns Hopkins University Press.
• MUKASOV, M. (2013), Kırgız Destanları: Kurmanbek, U. Alımov (Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• MUTLU, E. (1998), İletişim Sözlüğü, Ankara: Ark Yayınevi.
• NASKALİ, Emine (1999), Altay Destanı-Maaday Kara. İstanbul: YKY.
• ÖZKAN, Fatma (1997), Altın Arığ Destanı. Ankara: Biliğ Yayınları.
• ÖZTEKİN, A. (2011), İbn Arabî’nin “Âyân-ı Sâbite”si ile Jung’un “Arketipler”i Üzerine Bir De- ğerlendirme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52 (1), 293-303.
• REICHL, Karl. (2011), Türk Boylarının Destanları.(2.bs.). M. Ekici (Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Rivers, Benedict And Others, Essays or Culture And Personality (Ed. George W. Stocking), USA: The Board of Regents of The University of Wisconsin System.
• SPIES, Otto (1941), Türk Halk Kitapları. B. Gönül (Çev.). İstanbul: Rıza Koşkun Basımevi.
• STEVENS, A. (1999), Jung(Çev. Ayda Çayır), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• ŞAHİN, H. İ. (2012), Türkmenistan Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu: 20-22 Ekim 2011 - Adana: Bildiriler (s. 563-572).
• TEMUR, Nezir (2012), Manas Destanı’ndaki Tipler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• THOMPSON, Stith. (1955), Motif-Indeks Of Folk LiteratureI, II, III, IV, V. Ciltler. Bloomington: Indiana University Press.
• TOK, Nafiz (2003), Kültür, kimlik ve siyaset. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• TURGUNBAEV, Caştegin (1996), Er Töştük Destanında Bildirme Kipleri Çekimleri. Yüksek Li- sans Tezi, Çukurova Üniversitesi. Adana.
• ÜÇÜNCÜ, Kemal (2006), Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı - Alpamış. İstanbul: Töre Yayın Grubu.
• WAUGH, R. (1995), Word, Breath, and Vomit: Oral Competition in Old English and Old Norse Literature (Kelime, Nefes ve Kusma: Eski İngilizce ve Eski Norveç Edebiyatında Sözlü Ya- rış. Oral Tradition, 10 (2), 359-386.
• YILDIZ, Naciye (1995), Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: TDK Yayınları.
• ZHİRMUNSKY, V. (1969), Epic Song And Singers in Central Asia. Oral Epics Of Central Asia (s. 269- 339), Cambridge University Press.