Translation Difficulties from Turkish to the Uzbek Language

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 15, 67 - 86, 01.09.2014

Veli Savaş Yelok

Öz

In order to introduce the literatures of Turkic Republics in Turkey, monographic studies on the authors are made. In addition, literary works are translated into Turkish. Likewise, similar studies are carried out in these republics. In this context, Ahsen Batur translated Nevâyî (Aybek), Adalet Menzili, Uluğbeyin Hazinesi, İbni Sina, Köhne Dünya (Adil Yakubov), Sarı Deve Binip (Hudayberdi Tohtabayev), Yıldızlı Geceler, Son Timurlu (Pirimkul Kadirov), Ötken Künler [Geçmiş Günler] (Abdullah Kadiri) from Uzbek literature to Turkish. Similarly, Kefensiz Gömülenler (Şükrulla) and Hikâyeler (Mîrkerim Asım) were translated by Şuayip Karakaş. Moreover, well-known works of Turkish literature were translated into Uzbek language both during the Soviet Union Era and following the independence of Uzbekistan. In the works of literature translated during the Soviet Union era, the preference was towards literary works which were written on the basis of socialist realism or works which served this purpose. However, such a tendency has not been observed since the independence. Some of the works of literature translated from Turkish to the Uzbek language are Mahalla Qahvaxonasi by Sait Faik (Mirvali A‘zam), Tanlangan Turk Hikoyalari (Hikoyat Mahmudova), Ko’kbo’rilarning O’limi by Huseyin Nihal Atsız (Tohir Qahhor), Jinlar Orasida Qalgan Qiz by Hüseyin Rahmi Gürpınar (Poshshajon Kenjayeva), Dada Qo’rqut Hikoyalari – Bo’g’och Xon (Zilola Ochilova), Turkchilik Asoslari by Ziya Gökalp (Abduqodir Zohidi), Ilonni O’ldirsalar by Yaşar Kemal (Lalo Ominova), Horazm by Yavuz Bahadıroğlu (Boboxon Muhammad Sharif). Studies and evaluations on the translations between Turkic dialects have been studied mainly on the translations made from other Turkic dialects into Turkish and the focus has been on the problems and difficulties encountered in these studies. In this article, the translations of means of expressions, idioms and proverbs in the translations from Turkish to the Uzbek language have been studied and evaluated based on the translation of Fosforlu Cevriye by Suat Derviş which was translated from Turkish to the Uzbek language. In addition, the translation of the writer’s descriptions and metaphors to the Uzbek language have been studied and conclusions have been made

Anahtar Kelimeler

Uzbek literature, translation, translation difficulties, novel, Fosforlu Cevriye

Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine Aktarma Meseleleri

Öz

Türkiye’de Türk Cumhuriyetlerinin edebiyatlarının tanıtılması amacıyla hem yazarlar hakkında monografik çalışmalar yapılmakta hem de edebî eserler Türkiye Türkçesine aktarılmaktadır. Aynı şekilde bu cumhuriyetlerde de benzer çalışmalar yapılmaktadır. Bu çerçevede Özbek edebiyatı ndan Türkiye Türkçesine Nevâyî (Aybek), Adalet Menzili, Uluğbeyin Hazinesi, İbni Sina, Köhne Dünya (Adil Yakubov), Sarı Deve Binip (Hudayberdi Tohtabayev), Yıldızlı Geceler, Son Timurlu (Pirimkul Kadirov), Ötgen Künler [Geçmiş Günler] (Abdullah Kadiri) adlı eserler Ahsen Batur tarafından; Kefensiz Gömülenler (Şükrulla) ve Hikâyeler (Mîrkerim Âsım) adlı eserler Şuayip Karakaş tarafından aktarılmıştır. Türk edebiyatının seçkin eserleri de gerek Sovyetler Birliği döneminde, gerekse Özbekistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Özbekçeye çevrilmiştir. Sovyetler Birliği döneminde çevrilen eserlerde sosyalist gerçekçilik esasında yazılan ya da bu amaca hizmet ettiği düşünülen eserler yönünde bir tercih söz konusuyken, bağımsızlık sonrasında böyle bir durum görülmez. Türkiye Türkçesinden Özbekçeye aktarılan eserlerden bazıları Sait Faik’in Mahalla Qahvaxonasi (Mirvali A‘zam), Tanlangan Turk Hikoyalari (Hikoyat Mahmudova), Hüseyin Nihal Atsız’ın Ko‘kbo’rilarning O‘limi (Tohir Qahhor), Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Jinlar Orasida Qolgan Qiz (Poshshajon Kenjayeva), Dada Qo‘rqut Hikoyalari -Bo‘g‘och Xon (Zilola Ochilova), Ziya Gökalp’in Turkchilik Asoslari (Abduqodir Zohidi), Yaşar Kemal’in Ilanni O‘ldirsalar (Lalo Ominova), Yavuz Bahadıroğlu’nun Horazm (Boboxon Muhammad Sharif)dir. Türk lehçeleri arasında yapılan aktarmalarla ilgili inceleme ve değerlendirmeler daha ziyade diğer Türk lehçelerinden Türkiye Türkçesine yapılan aktarım yönünden incelenmiş ve bu çalışmalarda karşılaşılan problemler ve güçlükler üzerinde durulmuştur. Bu makalede Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine aktarılan Suat Derviş’in Fosforlu Cevriye adlı eserinin aktarmasından yola çıkılarak Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine yapılan aktarma esasında ifade vasıtalarının, deyim ve atasözlerinin aktarımları incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Yine bu eser esasında yazarın tasvir ve benzetmelerinin Özbek Türkçesine aktarımı üzerinde durularak tespitler yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

Özbek edebiyatı, çeviri, aktarma meseleleri, roman, Fosforlu Cevriye

Kaynakça

• АМИНОВА Лола (2003), Турк Ёзувчиси Я. Камол Асарларида Бадиий Маҳорат Масалалари, Тошкент: Ф. Ф. Н. Дисс. Авореферати.
• AYDIN, Mehmet (1995), “Suat Derviş”, Ne Yazıyor Bu Kadınlar?, İstanbul: İlke Yayınları.
• BERKTAY Fatmagül (2000), “Yıldızları Özgürce Seyretme Hakkı”, Radikal İki, 10 Eylül. ДАРВИШ Суот (2002), “Фосфорли Жаврия”, Жаҳон Адабиёти, Адабий-Бадиий, Ижтимоий-Публицистик Журнал, Июл/ 2002. ДАРВИШ Суот (2002), “Фосфорли Жаврия”, Жаҳон Адабиёти, Адабий-Бадиий, Ижтимоий-Публицистик Журнал, Август / 2002.
• DERVİŞ Suat (2004), Fosforlu Cevriye, İstanbul: Selenge Yayınları.
• GÜNAY Çimen (2001), Toplumcu Gerçekçi Türk Edebiyatında Suat Derviş’in Yeri, Bilkent Üniversi- tesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• KETHÜDAOĞLU Fatma (1991), “Unutulan Kadın”, İnsancıl, 5 (Mart 1991).
• KURDAKUL Şükran (1999), “Suat Derviş”, Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitabevi. РАХМАТУЛЛАЕВ Шавкат (1992), Ўзбек Тилининг Фразеологик Лугати, Қомуслар Бош Тахририяти, Тошкент.
• САЛОМОВ F. (1983), Таржима Назарияси Асослари, Тошкент: Уқитувчи.
• САЛО МОВ Ғ. (1966), Тил ва Таржима , Тошкент: Фан.
• ҲОТАМОВ Нариман, Саримсоқов Бахадыр (1983), Адабиётшунослик Терминларининг Русча- Ўзбекча Изоҳли Лугати, Тошкент: Уқитувчи.
• ИЎЛДОШЕВ Ибрахим - Узтурк Тунжай (1998), Узбек ва Турк Мақоллари, Иборалари, Тошкент.