The Traces of Turkic Lambdacism/Sigmatism Phenomenon on the Dialects of Turkish

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 15, 105 - 134, 01.09.2014

Hüseyin Yıldız

Öz

Lambdacism/sigmatism is a phenomenon which appears in Turkic languages as well as in other languages which are relatives of Turkic. That some words involving /l/ are seen in another dialect or language with /ş/ arises the question: Which one of them is more archaic? The phenomenon first was introduced by W. Schoot has been dealt with by Radloff, Gombocz, Németh, Benzing, Clauson, Meyer, Róna-Tas, Nauta, Scherner, Adamović, Ramstedt, Poppe, Räsänen, Menges, Pritsak, Tenişev, Miller, T. Tekin, Setälä, Şçerbak, Bouda, Johanson, Serebrennikov, Ceylan, Yılmaz, Ersoy. Studies on the phenomenon based on a text, a period, a dialect or a language have essentially been word lists. In these lists, have been indicated comparison of lexemes of which is with /l/ and with /ş/ in a dialect or language. Some of those examples might be in a dialect or in a language, whereas others, depending on evidents, might be hypotetic. Depending on the words compiled from Derleme Sözlüğü as examples which can be regarded of lambdacism/sigmatism, this paper comprises examination, assessment and classification on the material, thus it will be presented that the dialects of Turkish also have examples of the phenomenon

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish Dialects, lambdacism, sigmatism, classification

Türkiye Türkçesi Ağızlarında Lambdasizm Sigmatizm Meselesinin İzleri

Öz

Lambdasizm / sigmasizm konusu gerek Türk lehçeleri arasında, gerekse Türkçeyle akraba olan diğer diller arasında tanıklanan örneklerden ortaya çıkmış problemlerdir. İçinde /l/ ünsüzü bulunan bazı kelimelerin bir başka dilde ya da lehçede /ş/’li olarak görülmesi, probleme sebep olan soruyu sordurmuştur: Hangisi daha arkaiktir? İlk olarak W. Schoot’un ortaya koyduğu bu problem hakkında Radloff, Gombocz, Németh, Benzing, Clauson, Meyer, Róna-Tas, Nauta, Scherner, Adamović, Ramstedt, Poppe, Räsänen, Menges, Pritsak, Tenişev, Miller, T. Tekin, Setälä, Şçerbak, Bouda, Johanson, Serebrennikov, Ceylan, Yılmaz, Ersoy gibi bilim adamlarının çalışmaları bulunmaktadır. Şimdiye kadar gerek eser, gerek dönem, gerek lehçe, gerekse dil esaslı yapılan lambdasizm / sigmatizm çalışmaları; temelde kelime listelerinden oluşmaktadır. Bu listelerde çoğu zaman bir kelimenin bir dil ya da lehçede /l/ sesiyle, bir başka dil ya da lehçede ise /ş/ sesiyle kullanılan şekilleri gösterilmekte olup bazı örnekler aynı lehçe ya da dil içinde de bulunabilmekte, bazıları da çeşitli delillere dayanarak farazî ol abilmektedir. Bu çalışmada Derleme Sözlüğü’nden hareketle tespit edilen ve lambdasizm / sigmatizm örnekleri olarak gösterilebilecek olan kelime listeleri esasında; inceleme, değerlendirme ve sınıflandırmalar yapılacak; böylelikle de lambdasizm / sigmatizm meselesinin Türkiye Türkçesi ağızları arasında da ö rneklerinin bulunabildiği gösterilmiş olacaktır

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi Ağızları, lambdasizm, sigmatizm

Kaynakça

• Adana : YILDIRIM, Faruk (2006), Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları – I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara : AKCA, Hakan (2012), Ankara İli Ağızları, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Ensti- tüsü Yayınları.
• AYDEMİR, Hakan (2005), The Main Pillars of The Turkic Rhotacism-Zetacism, I. sämiz, sämir-, sämri-, semre-, Studia Etymologica Cracoviensia, (10): s.15-34. DS : Türk Dil Kurumu (2009), Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-VI, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LİGETİ, Louis (1980), “A Propos du Rhotacisme et du Lambdacisme”, Central Asiatic Journal, C. 24. s. 222-250.
• PRİTSAK, Omeljan (1964), “Der ‘Rhotazismus’ und ‘Lambdazismus’”, Ural-Altaische Jahrbücher, Vol. XXXV, s. 337-349.
• Tekin1969 : TEKİN, Talat (2003), “Zetacism and Sigmatism in Proto-Turkic” (AOH, 22, 1969: 51- 80), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Yayınları, s. 1-37.
• Tekin1979 : TEKİN, Talat (2003), “Once More Zetacism and Sigmatism” (CAJ, 23, 1979: 118-137), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Ya- yınları, s. 111-130.
• Tekin1985 : TEKİN, Talat (2003), “Altaic Etymologies Based On ‘Sporadic Alternation’” (Olon Ulsın Mongolç Erdemtniy IV ih Xural II Bot’, Ulaan Baatar, 1985: 63-72), (Haz.: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Yayınları, s. 205-213.
• Tekin1992 : TEKİN, Talat (2003), “Sigmatism in Chuvash Reviewed” (Türk Dilleri Araştırmala- rı, 1992: 121-130), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine Yılmaz-Nurettin Demir), An- kara: Grafiker Yayınları, s. 298-307.
• Tekin1996 : TEKİN, Talat (2003), “Altaic Etimologies: I” (International Journal of Central Asian Studies, Volume I, Korea, 1996: 245-268), Makaleler-1 (Altayistik) (Haz.: Emine Yıl- maz-Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Yayınları, s. 356-375. TS : Türk Dil Kurumu (2010), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YILMAZ, Emine (1997), Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.