KÖKEN BİLİMLİK ÇÖZÜMLEMELER- II: kişne-, işit-, emek, silk-

Yıl 2017, Sayı: 21, 75 - 83, 31.12.2017

Erol Güngördü

Öz

Türkiye Türkçesi söz varlığında, köken açıklaması tutarlı bir biçimde ortaya konmamış ögeler arasında kişne -, işit -, emek, silk - kelimelerini de görebiliriz. Türkçenin köken bilimi sözlüklerinde bu kelimelerin yapısına ya değinilmemiş ya da yapılan köken açıklamaları inandırıcı olmaktan uzak olmuştur. Tarihî –karşılaştırmalı Türk dili çalışmaları, söz konusu kelimelerin kökenini tatmin edici bir biçimde açıklamaya imkân verir.

Anahtar Kelimeler

kişne-, işit-, emek, silk-, etymology.

Kaynakça

• Alt-TürkS : Altayca-Türkçe Sözlük (1999), (Hz.: Emine GÜRSOY-NASKALİ ve Muvaffak DURANLI), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AY III: ÖLMEZ, Mehmet (1991), Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Ankara: Odak Ofsset.
• AYS: AYAZLI, Özlem (2012), Altun Yaruk Sudur, VI. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AzbDL: Azerbaycan Dialektoloji Lügäti I (1999), II (2003), (Red.: M. Ş. ŞİRELİYEV ve M. İ. İSLAMOV), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AzbTS: ALTAYLI, Seyfettin (1994), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I- II, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• AzTDK: HACALOĞLU, Recep ALBAYRAK (1998), Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu (Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÇağTS: ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• Çuv-TürkS: BAYRAM, Bülent (2007), Çuvaş Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlük, Konya: Tablet Yayınları.
• ÇuvS: PAASONEN, H. (1950), Çuvaş Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS: TDK (1963- 1982), Derleme Sözlüğü I- XII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EDPT: CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• ERCİLASUN, Ahmet ve Ziyat AKKOYUNLU (2014), Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ESTY: SEVORTYAN, E.V. (1974-2003), Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskiy yazıkov I-VII, Moskva.
• EYUBOĞLU, İsmet Zeki (2004), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara: Sosyal Yayınlar.
• GagTS: Gagauz Türkçesinin Sözlüğü (1991), (Akt.: Abdülmecit DOĞRU- İsmail KAYNAK), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HATS: ÜNLÜ, Suat (2012), Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• Hks-TürkS: Hakasça- Türkçe Sözlük, (Hzl: Emine GÜRSOY NASKALİ vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KBS: GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KıpçTS: TOPARLI, Recep vd. (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KırgS: YUDAHİN, K. K. (1988), Kırgız Sözlüğü I- II, (Çev.: Abdullah TAYMAS), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KİF: ÖZYETGİN, A. Melek (2001), Ebū Hayyān, Kitābu’l-İdrāk li Lisāni’l Etrāk, Fiil: Tarihî-Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi, Ankara: KÖKSAV Yayınları.
• KkalpTTS: Karakalpak Tiliniŋ Tüsindirme Sözligi I- IV (1982- 1992), Nökis: Karakalpakstan Baspası.
• KmkTS: PEKACAR, Çetin (2011), Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Krç-MalkTS: TAVKUL, Ufuk (2000), Karaçay- Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KrhTS: ÜŞENMEZ, Emek (2010), Karahanlı Türkçesinin Sözlüğü, İstanbul: Doğu Kitabevi Yayınları.
• Kry-TürkS: ÇULHA, Tülay (2006), Karaycanın Kısa Sözvarlığı (Karayca- Türkçe Kısa Sözlük), İstanbul: Kebikeç Yayınları.
• KTLS: ERCİLASUN, Ahmet Bican vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• KTSV: A.K. BOROVKOV (2002), Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar), (Rusçadan Çevirenler: Halil İbrahim USTA, Ebülfez Amanoğlu), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kzk-TürkS: KOÇ, Kenan vd. (2003), Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KznTTS: ÖNER, Mustafa (2009), Kazan- Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LL: ŞEYHÜLİSLÂM MEHMED ESAD EFENDİ, Lehcetü’l- Lügat, (Hzl.: Ahmet Kırkkılıç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LO:AHMET VEFİK PAŞA (2000), Lehce- i Osmânî, (Hzl.: Recep Toparlı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MBTS: AYVERDİ, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük I- III, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• ML: BARUTÇU ÖZÖNDER, F. Sema (1996), ‘Ali Şīr Nevāyi, Muhākemetü’l- Luġateyn, İki Dilin Muhakemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MN: CANPOLAT, Mustafa (1982), Mecmūatü’n-Nezā’ir, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NSÇT: Nevȃyȋ’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, (Hzl.: Mustafa S. KAÇALİN), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• OrhTG: TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Sanat Kitabevi.
• OTWF: ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation I- II, Wiesbaden:Harrasowitz.
• OYTSV: TULUM, Mertol (2011), 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖHTS: ARIKOĞLU, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça- Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özb-Türk K: YAMAN, Ertuğrul ve Nizamiddin MAHMUD (1998), Özbek Türkçesi- Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi- Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SS: NİŞANYAN, Sevan (2009), Sözlerin Soyağacı Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Everest Yayınları.
• ŞorS: KURPEŞKO TANNAGAŞEVA, N. N. ve Şükrü Halûk AKALIN (1995), Şor Sözlüğü, Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi.
• ŞS: ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ-Yİ BUHÂRÎ (H. 1298), Luġat- i Çaġatay ve Türkî- yi Osmanî, İstanbul: Mihran Matbaası.
• TarS: TDK (1963- 1972), Tarama Sözlüğü I- VIII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDBUÜ= TEKİN, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı- Simurg.
• TelS: RYUMİNA- SIRKAŞEVA, L. T. ve N. A. KUÇİGAŞEVA (2000), Teleüt Ağzı Sözlüğü, (Çev.: Şükrü Haluk AKALIN ve Caştegin TURGUNBAYEV), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TETTL I: TIETZE, Andreas (2002), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı I (A-E), İstanbul- Wien: Simurg Yayınları.
• TETTL II: TIETZE, Andreas (2002), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı II (F-J), Wien.
• TSD: PAÇACIOĞLU, Burhan (2006), VIII-XVI Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• TuvTS: ARIKOĞLU, Ekrem ve Klara KUULAR (2003), Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkm- TürkS: Türkmence- Türkçe Sözlük (1995), (Hzl.: Talat TEKİN vd. ), Ankara: Simurg Yayınları.
• Türk-SahaS: VASİLİEV, Yuriy (1995), Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• VEWT: RÄSÄNEN, Martti (1969), Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
• YILMAZ, Emine (2002), Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji, Ankara: Grafiker Yayınları.
• YUygTS: NECİP, Emir Necipovic (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, (Çev.: İklil KURBAN), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.