TARİHÎ BİR KİŞİLİK OLARAK KÜR ŞAD VE 639 YILI

Yıl 2017, Sayı: 21, 121 - 136, 31.12.2017

Gökçen Kapusuzoğlu

Öz

Çin kaynaklarında açıkça görüldüğü üzere tarihî bir şahsiyet olan Jie-she-shuai (􀝃􀤀􀽲), Hüseyin Nihâl Atsız tarafından önce 1934 yılında yayınlanan bir makalede, ardından da 1946 yılında yazdığı romanda “Kür Şad” olarak tanıtılmıştır. Kür Şad, Çin’e karşı takdiriyle bilinen Qi-min Kağan’ın torunu, Göktürklerin yükseliş dönemi olarak nitelendirilebilecek bir dönemi yöneten Shi-bi Kağan’ın da oğludur. Kaynaklardan anlaşıldığına göre; Kür Şad 630 yılından önce daha I. Göktürk Devleti bertaraf edilmeden ağabeyi Tu-li Kağan ile birlikte Çin sarayına yerleşmiştir. Burada diğer Göktürk soylularına verildiği gibi Kür Şad’a da çeşitli rütbe ve unvanlar verilmiştir. Ancak bağımsızlığına düşkün olan Kür Şad, ağabeyi Tu-li Kağan’a karşıt bir karakter olarak daha fazla Çin hâkimiyetinde yaşamak istememiş ve bir isyan planlamıştır. Bu çalışmada Jie-she-shuai adının Orta Çince okunuşlar yardımıyla Türkçe karşılığı aranmakta, Çin kaynaklarında kaydedilen isyanın öncesi ve sonrasında meydana gelen olaylar ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Jie-she-shuai, Kür Şad, Kür Şad İsyanı, Göktürkler, 639 yılı

Kaynakça

• ATSIZ, Hüseyin Nihâl (1934), “Cihan Tarihinin En Büyük Kahramanı: Kür Şad”, Orhun, 6.
• BAYKUZU, Tilla Deniz (2016), Son Bilgiler Işığında Kürşad İsyanı, Konya: Kömen Yayınları.
• CHEN, Qiwei 􁼀􃉳􄂃- XU Guanglie 􁚎􀶜􂅯 (2010),􀭰􁅜􂍭􁻊􅀳􂭿􂅟 (Çin Tarihi Unvanlar Sözlüğü), Shanghai:􀭖􁾏􃎡􁹍􂇡􄈯􄤥 Shanghai Cishu Chubanshe.
• CHEN, Xiahua 􆘯􂣶􂌵- CHU Yongan, 􁴆􁻌􁏳 (1998), 􀾂􀯦􃰰􅯔􅮴􂅟(Eski Çince Sözlük), Pekin: 􁁟􂊈 􂍗􁹍􆥭 Shangwu Yinshuguan.
• DU, You􀱊􀼐 (1988), Tongdian􃏻􀶾, Pekin: 􀭰􂳹􁭩􁒁 Zhonghua Shuju.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2016), Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• GÖKALP, Cevdet (1973), “Chie-she-shuai (Kürşad?) Olayı”, Ankara: Töre Dergisi, Sayı: 20, s. 10-15.
• GÖMEÇ, Saadettin Yağmur (2013), “Kaynakların Işığında Türk Tarihinde Kürşad”, Ankara: Yüce Erek, 14/46.
• JACQUES, Guillaume (2006), “Introduction To Chinese Historical Phonology (Çincenin Tarihsel Fonetiğine Giriş)”, Leiden,
• KAPUSUZOĞLU, Gökçen (2016) “Tang Kayıtlarına Göre VII. Yüzyılda Çin’e Yerleşen Göktürk Komutanları”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
• KÂŞGARLI, Mahmud (2006), Divanü Lûgat-it-Türk I-IV, (Çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 3. Bs.
• LI, Yanshou 􁮤􁘏􁑑 (1988), Bei Shi 􀻭􀾐 (Kuzey Tarihi), Pekin: Zhonghua Shuju.
• LIU, Xun 􀹽􃃥 (1988), Jiu Tang Shu, 􂯈􁁈􁭩 Eski Tang Kayıtları, Pekin: 􀭰􂳹􁭩􁒁 Zhonghua Shuju.
• LINGHU, Defen 􀯧􂉴􁚫􁳍 (1988), Zhou Shu 􀿘􁭩, (Zhou Kayıtları), Pekin: Zhonghua Shuju.
• OUYANG, Xiu 􁸺􃝧􀲟 (1988), Xin Tang Shu 􁪂􁁈􁭩 Yeni Tang Kayıtları, Pekin: 􀭰􂳹􁭩􁒁 Zhonghua Shuju.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2014), “Kür Şad Adının Etimolojisi veya Türk Tarihinde Kür Şad Adlı Bir Kişi Var Mıdır?” Ankara: Gazi Türkiyat, Bahar /14, s. 1-10.
• SIMA, Guang 􀾖􃤿􀶜 (1988), Zizhi Tongjian 􃈨􁼞􃏻􃚷, Pekin: 􀭰􂳹􁭩􁒁 Zhonghua Shuju.
• TOGAN, İsenbike vd. (2006), Çin Kaynaklarında Türkler-Eski Tang Tarihi, Ankara: TTK Yayınları.
• XIA, Zhengnong 􁊟􁚁􂆃 (1999), 􃎡􁾏 Cihai Ansiklopedik Sözlük, Shanghai: 􀭖􁾏􃎡􁹍􂇡􄈯􄤥 Shanghai Cishu Chubanshe.
• WANG, Pu 􂋤􂓕 (1955), Tang Huiyao 􁁈􁭳􃁛, Pekin: 􀭰􂳹􁭩􁒁 Zhonghua Shuju.
• WANG, Yuhan 􂋤􂚷􂩶 (2014), 􀭍􁮏􁹍􅯢􃆩􁸔􂛤􂏙 (Bir Kitap Okuyup Çin Tarihini Anlamak), Shenyang:􀭓􀼹􀸟􂈧􂙫􀶶􀾖 Wangjuan Chubanshe Gongsi.
• WEI, Zheng􅅿􁖱 (1988), Sui Shu 􄲿􁭩 (Sui Kayıtları), Pekin: Zhonghua Shuju.
• ZANG, Lihe 􂸝􀺚􃱭(1982), 􀭰􁅜􀾂􀯒􁆅􀾡􁊱􃎡􀶾 (Çin Eski ve Yeni Yer Adları Büyük Sözlüğü), Hong Kong: 􁁟􂊈􂍗􁹍􆥭 Shangwu Yinshuguan.
• ZHU, Zhenhong 􁮒􁣺􁏹 (2010),“􃄽􃈆􃂄􀼑􀭕􁖺(639) [􀮑􁡂􁐑􀮦􀯳]􀽬􀶼􁙳􃡪 (Zhenguan Saltanat Devresinin 13. Senesi (639) [Jiu Cheng Sarayı Olayı] ve Etkileri )”, Taiwan: 􀾎􂅂􁕷􁊱􁹖􀾐􁏥􁈗 Taiwan Büyük Tarih Eğitimi Dergisi, Sayı 43, s. 49-88
• http://ocbaxtersagart.lsait.lsa.umich.edu Baxter-Sagart Old Chinese reconstruction