GÜNÜMÜZ KAZAK AYTISLARINDA GÜNDEM: MİLLİ DEĞERLER

Yıl 2018, Sayı: 23, 154 - 171, 30.12.2018

Lazzat Urakova Yanç

Öz

Aytıs, Kazak halkının zengin sözlü edebiyatının en önemli temelini oluşturan çok eskiden doğmuş bir tür olduğundan, Kazak Türklerinin konargöçer yasam tarzını sürdürdüğü zamana ve o dönemin tarihî olaylarına ışık tutan değerli bir kaynak mahiyetindedir. Bununla birlikte aytıs meydana geldiği sosyokültürel bağlamın şartlarını halkın zevkini ve akınlardan beklentilerini gösterip yansıtması bakımından büyük bir öneme sahiptir. Başka bir deyişle her metin gibi aytıslar da içinde ortaya çıktığı sosyokültürel bağlamın izlerini taşırlar. İki veya daha fazla akının dombıra veya başka bir enstrüman eşliğinde irticalen şiir söyleyerek seyircilerin huzurunda atışmasına dayanan ve 2015 senesinde UNESCO tarafından “İnsanlığın Maddi Olmayan Kültürel Değerleri” listesine dahil edilen aytıs Kazakistan’da devletin de desteğiyle özellikle Bağımsızlıktan sonra hızlı bir gelişme dönemine girmiştir. Günümüzde halk aytıs müsabakalarına büyük rağbet göstermektedir. Çünkü aytıskerler sanatlarını icra ederken kılıç gibi keskin, mızrak gibi sivri çok yerinde kullandıkları sözleriyle halkı ilgilendiren konuları dile getirmektedirler. Bu sebeple Kazak aytıs metinlerinde ülkenin siyasi, sosyal, ekonomik, kültürel yaşamıyla ilgili gerçek gündemi oluşturan bilgilere bolca rastlanmaktadır. Zaten aytısker ancak gerçekleri, halkın gerçek sorunlarını dile getirirse halk tarafından rağbet görür. Hiciv ve mizah sanatlarını da ustalıkla kullanan aytıskerler kılıç gibi keskin, mızrak gibi sivri dilleriyle halkın sorunlarını halkın huzurunda hükümete ulaştırmaya çalışmaktadırlar. Bağımsızlıktan sonra Kazakistan hükümeti bayramlar ve yıldönümü kutlamaları vesilesiyle aytıs müsabakaları düzenleyerek bu sanatı toplumdaki millî bilincin arttırılması için kullanmaya başlamıştır. Günümüzde millî bilinci arttıran en önemli ve en etkili faaliyetlerin başında devlet tarafından düzenlenen aytıs müsabakalarının geldiğini söylersek yanılmış olmayız. Makalede Kazakistan’ın günümüz aytıskerlerinin aytıs metinlerinin içeriği halkı ilgilendiren meseleler bakımından irdelenmiştir. Aytısların bir kısmı henüz yazıya geçirilmediğinden bazı metinler internette yer alan görüntülerden elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aytıs, aytısker, atışma, Kazak, Kazakistan

Kaynakça

• ALMALI, Tumar (2014), “Nadejda Luşnikova: “Bügingi Aytıstar Toy Bolıp Ketti Goy…” Jebe gazetesi, 6 Mart.
• ARIKAN, Metin (2016), “Kazak Sözlü Geleneği”. Türk Dünyası Âşık Edebiyatı (ed. Naciye Ata Yıldız ve Fatma Ahsen Turan), Ankara: Gazi Kitabevi, 255-338.
• ÄLTAYEV, Amanjol (2014), Narkesken: Aytıs, Astana: Foliant.
• KOÇ, Kenan, Ayabek Bayniyazov ve Vehbi Başkapan (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ.
• MUKANOV, Sabit (1979), Halık Murası, Tarihi-Etnografiyalık Şolu, Almatı: Jazuşı XV c. URAKOVA, Lazzat (2008), Kazak Halk Edebiyatında Aytıs Geleneği ve Bu Gelenek İçerisinde Jambıl’ın Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
• YILDIZ, Naciye ve ERKİNGUL Soltanayeva (2015), “Performans Teori Bağlamında Kazakistan Geleneğindeki Kız ile Delikanlı Aytıslarının Değerlendirilmesi”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 12, Sayı 3 (Eylül 2015), s.91-111.