KUTADGU BİLİG NÜSHALARINDA DİZİNE ALINMAYAN SÖZCÜKLER

Yıl 2018, Sayı: 23, 221 - 232, 30.12.2018

Abdullah Mert

Öz

Türk dili tarihinde önemli bir yere sahip olan Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib tarafından Karahanlı Türkçesiyle kaleme alınmıştır. Asıl yazması kayıp olan eserin günümüze üç nüshası ulaşmıştır. Elimizde bulunan nüshalar; Viyana (Herat), Mısır (Kahire) ve Fergana nüshalarıdır. Nüshalar birbirinden farklı tarihlerde ve farklı merkezlerde istinsah edildikleri için her bir nüshada diğer nüshalarda yer almayan sözcükler bulunmaktadır.
Kutadgu Bilig’in metin yayınını Reşit Rahmeti Arat yapmıştır. Arat’ın ömrü vefa etmediği için Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya ve Nuri Yüce, Arat’ın hazırladığı tenkitli metni esas alarak Kutadgu Bilig dizinini hazırlamışlardır. Tenkitli metinde dipnotla gösterilen bazı sözcükler dizine alınmamıştır. Bu sözcüklerin bir kısmı Türkçenin tarihî seyrindeki ses değişmeleri (/ḏ/>/y/ ‘toḏ-’ ~ ‘toy-’; /ġ/>/v/ ‘yaġuk’ ~ ‘yavuk’ vb.) neticesinde, diğer bir kısmı ise müstensihin metni farklı anlaması veya ilgili sözcüğün denk çiftini (yoḳuş ~ aġış) kullanmayı tercih etmesi sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu açıdan söz konusu özelliğe sahip kelimelerin de dizinde bir şekilde yer alması, Kutadgu Bilig nüshalarının söz varlığının daha eksiksiz bir şekilde ortaya konulması bakımından önem arz etmektedir. Çalışmamızda Kutadgu Bilig nüshalarında bu özelliğe sahip sözcükler incelenmiştir. Söz konusu sözcükler; Ses Değişmesinden Dolayı Dizine alınmayan Sözcükler, Dizine Alınmayan Alıntı Sözcükler ve Dizine Alınmayan Türkçe Sözcükler başlıkları altında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2006), Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1974), Kutadgu Bilig II Çeviri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks. Neşre haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2007), Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press [= ED].
• DANKOFF, Robert (2015), “Kutadgu Bilig’in Metin Sorunları” (Çev. Erdem. Uçar), Dil Araştırmaları 16: 269-286.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2008), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican ve Ziyat AKKOYUNLU (2015), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş- Metin- Çeviri- Notlar- Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, a Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag [= OTWF].
• GÜLSEVİN, Gürer, (2007), “Kutadgu Bilig’in Dilinde Lehçelerin Özellikleri: denk çiftler” Turkish Studies, 2/2, s. 276-299.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1997), Harezm Türkçesi Grameri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2008), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAHAN, Akartürk (2013), Dīvānu Luġati’t Türk’e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MERT, Abdullah (2017), “Kutadgu Bilig Nüshalarının Eskicillik Açısından Karşılaştırılması”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 80, s. 179-215.
• NADELYAYEV, V. M., D. M. NASİLOV, E. R. TENİŞEV, A. M. ŞÇERBAK (2016), Drevnetyurkskiy Slovar, 2. Baskı, Astana: Ğılım Baspası [= DTS].
• ÖZKAN, Abdurrahman (2018), Kitâb-ı Mukaddime-i Ebu’l-Leysi’s-Semerkandî (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler-Tıpkıbasım), Konya: Palet Yayınları.
• ŞEN, Serkan (2012), Sık Sözcüğünün Kökeni Üzerine, Turkish Studies, S. (7) 4, s. 513-517.
• ŞİMŞEK, Yaşar (2017), “Meşhed Nüshası Türkçe Kur'an Tercümesinin Söz Varlığı Üzerine Notlar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 42, s. 97-111.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, 8 Cilt (1963-1977), (1995), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları [= TTS].
• TEZCAN, Semih (1981), “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, TTK Belleten 178: 23- 78.
• ÜNLÜ, Suat (2012a), Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• ÜNLÜ, Suat (2012b), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.