BAŞKURT MİTOLOJİSİNDE HALK HEKİMLERİ

Yıl 2020, Sayı: 27, 1 - 13, 15.12.2020

Firdaus Hisamitdinova

Öz

İnsanlık tarihinin ortak bilincinin eseri olan mitoloji birçok açıdan incelenip araştırılmış bir alandır. Onun önemi insanlığın kültür dünyasını anlamakla yakından ilgilidir. Genel olarak
mitolojide yer alan karakterleri efsanevi ve efsaneleştirilen karakterler olarak iki ana grupta incelemek mümkündür. Çok zengin bir mitoloji tarihine sahip olan Başkurtlarda da her iki gruba giren karakterler oldukça fazladır. Başkurt mitolojisi üzerine yapılmış bazı çalışmalarda bunlar yer almıştır. Bu çalışmada Başkurt Türkçesinde efsaneleştirilen karakterler üzerinde durulmuştur. Bunlar ilk olarak üç grupta incelenmiştir. Bu sınıflandırmanın ilk grubunu teşkil eden bílímsílär “falcılar” (alternatif tıpçı, falcı, büyücü, büyükbaba, sihirbaz vb.) alt grubunu da dört başlık altında incelemek mümkündür. Çalışmada bunlardan imsí “halk hekimi” üzerinde durulmuş. Bu alt grubu oluşturan imsí “halk hekimi”, ŭsŭqsŭ “efsuncu”, arbavsı (büyücü), ǚşkǚrǚwsí “ürüfükçü”, baqsı/baġımsı “bahşı/ büyücü” terimlerinin Başkurt mitolojisindeki anlamları, tarihî ve çağdaş lehçelerdeki şekilleri ve kökenleri ile ilgili açıklamalar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

mitoloji, Başkurt mitolojisi, efaneleştirilen karakterler, halk hekimliği

Kaynakça

• BİTK (2006), Başkurtların İm-Yom Kitabı, F. Ğ. Hisamitdinova, Ufa.
• BUTANAYEV B.Y. (1999), Hakassko-Russkiy İstoriko-Etnografiçeskiy Slovar. Abakan.
• DAYAN, K., Dayanov Kadir Hekim Ulı, Yazıwsı, Şağir.
• EHMETYANOV, R. G. (2015), Tatar tilinin etimolgik sözliği, 2 T., T. I. Kazan, 2015; T. II. Kazan 2015.
• ĞİZZETULLİNA M., Merhebe, Uçalı R-nı Mindek Kasabahı.
• ĞRAİPOVA, T., Ğaripova Tansulman Hisbulla Kızı, Yazıvsı.
• HİSAMİTDİNOVA F. Ğ. (2010), Mifologiçeskiy slovar başkirskogo yazıkai, Moskova.
• HİSAMİTDİNOVA F. Ğ. (2015), Başkurt mifologiyahı hüzligi, Ufa.
• KONDIBAY, S. (2005), Kazahskaya Mifologiya, Kratkiy Slovar, Almatı.
• KOTOV, V.G. (2006), Başkirskiy Epos ‘Ural-Batır’, İstoriko-mifologiçeskiye osnovı, Ufa.
• KRS (1998), Kazahsko- Russkiy Slovar, (Haz. X. Mahmudov, G. Musabayev)Alma Ata.
• MERGEN K., Kireyev Exnef Nurıy Ulı, Yazıvsı, Ğalim.
• MNM (1997), Mifı Naradov Mira, B 2 kn. Kn.2. Moskova.
• ÖGEL, B. (1993), Türk Mitolojisi, Ankara.