BİR MECMÛ’ADA BULUNAN GELİBOLULU ÂLÎ VE SÜBHATÜ’L-İRFÂN KASİDESİYLE İLGİLİ BAZI ELEŞTİREL DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2020, Sayı: 27, 43 - 55, 15.12.2020

Orhan Kurtoğlu

Öz

Klasik Türk edebiyatı sahasında üretilmiş metinler ve onların şairleriyle ilgili değerlendirmelerin ne ifade ettiği ve bu değerlendirmelerin modern eleştiri geleneği içerisindeki karşılığı hep merak edilmiştir. Geleneğin dayandığı kültür dünyasının zayıflamasıyla birlikte kullanılan değerlendirme ifadelerinin anlamları da muğlak kalmış, birtakım karinelerle bu kavramlar izah edilmeye çalışılmıştır. Öte yandan bu kavramların neyi ifade ettiğini tespit etmek üzere başvurulan sözlükler ise bunların pek çoğunun bu kavramların kullanıldığı metinlerin üretildiği dönemlerden çok sonraları oluşturulmaları sebebiyle bu hususlara cevap vermekten uzaktır. Burada asıl önemli olan günümüzde bu kavramların ne anlama geldiğinden ziyade devirlerinde bunların ne ifade ettiğidir. Saha araştırmacılarının kanaatine göre bu metinler ve bu metinlerde kullanılan kavramlar yine bu metinlerin rehberliğinde anlaşılabilecektir.

Bu çalışmada, Gelibolulu Âlî’nin Sübhatü’l-irfân adıyla bilinen kasidesinin bazı beyitleri ile ilgili olarak bir mecmuada yer alan edebî tenkit niteliği taşıyan birtakım kavramlar ve şairin çağdaşı olan Bâkî ve Nev’î’nin Gelibolulu Âlî ve şiiri hakkındaki düşünceleri üzerinde durularak bu değerlendirmelerin işaret ettiği beyitler tespit edilmiştir. Çalışma neticesinde kasidenin 18 beyti hakkında kullanılan bu nitelemelerin de tezkirelerde dile getirilenlerden farklı olmadığı; bunların genellikle somut delillerden ziyade mürettibin öznel düşüncelerine dayandığı görülmüştür. Ayrıca Sübhatü’l-irfân’ın şairiyle çağdaş olan Bâkî ve Nev’î’nin Âlî ve şiiri hakkındaki düşünceleri edebiyat tarihine cüz’i de olsa katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

16. yy. Türk Edebiyatı, Mecmua, Gelibolulu Âlî, Sübhatü’l-irfân, Edebî Tenkit

Kaynakça

• AKSOYAK, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı (ekitap).
• AYVERDİ, İlhan (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yay.
• BAYRAM, Ömer (2012). “Nevvab Tezkiresi’nde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler”, Turkish Studies, 7(1): 385-404.
• CÂNIM, Rıdvan (2018). Latîfî-Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. (e-kitap).
• ÇAPAN, Pervin (1993). XVIII. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, (Doktora Tezi) Elazığ: Fırat Üniversitesi.