DEYİMSEL SÖZCÜK BİRLİKTELİKLERİNİN SINIFLANDIRILMASI VE BİR EŞDİZİMLİLİK KATEGORİSİ: DEYİMSEL EŞDİZİMLİLİK*

Yıl 2020, Sayı: 27, 161 - 177, 15.12.2020

Mustafa Ağca

Öz

Bu çalışmada, Eski Türkçe metinlerde sıfatların eşdizimliliğinden hareketle deyimsel sözcük birliktelikleri kuramsal yaklaşımla sınıflandırılmıştır. Çalışmada, anlambilimsel yaklaşımla deyimsel birlikteliklerin belirlenmesinde ve birbirinden ayırt edilmesinde anlamsal şeffaflık (semantic transparency), anlam özelleşmesi (meaning specialization) ve genelleşme/ kalıplaşma (generalization/ formulaicity) ölçütleri kullanılmıştır.

Eşdizimliliğin de dâhil olduğu deyimsel birlikteliklerin anlambilimsel sınıflandırılmasında, deyim ve sınırlı eşdizimlilik arasında deyimsel eşdizimlilik olarak adlandırılan bir geçiş kategorisi
tasarlanmıştır. Dolayısıyla deyimle sınırlı eşdizimlilik arasındaki anlam olarak bulanık bölgeye deyimbilimi alanında kuramsal bir zemin oluşturulmaya çalışılmıştır. Çalışmada, deyim ve serbest sözcük birlikteliği arasında bulunduğu kabul edilen eşdizimlilik kategorileri; deyimsel eşdizimlilik, sınırlı eşdizimlilik ve açık eşdizimliliktir.

Anahtar Kelimeler

deyim, eşdizimlilik, anlambilimi, sözdizimi, deyimsel eşdizimlilik

Kaynakça

• AĞCA, M. (2020), Eski Türkçe Metinlerde Sıfatların Eşdizimliliği, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli.
• AISENSTADT, E. (1979), “Collocability restrictions in dictionaries”. Dictionaries and Their Users, Exeter Linguistic Studies 4, (Ed. R. Hartmann), University of Exeter.
• AISENSTADT, E. (1981), Restricted Collocations in English Lexicology and Lexicography. ITL: Review of Applied Linguistics, 53, 53-61.
• AITCHISON, J. (2003), Words in the Mind: An Introduction to the Mental Lexicon, Oxford: Blackwell.
• AYDIN, E. (2014), Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), Konya: Kömen Yayınları.