TÜRKÇEDE KENDİLİĞİNDEN BELİRLİ İFADELER

Yıl 2021, Sayı: 29, 105 - 133, 31.12.2021

Çağlayan Yılmaz

Öz

Bu çalışmada, Türkçede belirli nesneleri karşılamak için herhangi bir dilbilgisel sürece ihtiyaç duymayan ifadelerin anlamsal, biçimsel ve söz dizimsel özellikleri incelenmiştir. Bunun için, öncelikle kavramları işaretleyen adlar olarak göstergelerin nitelikleri üzerinde durulmuş, göstergeleri kullanan bir dizge olarak dile ait evrensel (ve bu sebeple zorunlu) ulamları belirlemeye yönelik çalışmaların kuramsal yaklaşımlarına değinilmiştir. İletişimin gerçekleşmesi için kavramları işaretleyen adların, nesneleri karşılayan ifadelere dönüşmesinin zorunluluğu vurgulanmış, Türkçede göstergelerin böyle ifadelere dönüşmek için ihtiyaç duyduğu biçimsel ve söz dizimsel koşullar tanımlanmıştır. Sonrasında bTürkçede, kendiliğinden belirli olan ifadeler olarak özel adların, gönderimsel ifadelerin (kişi adılları) ve gösterimsel ifadelerin (gösterme ön adları, gösterme adılları) anlamsal, biçimsel ve söz dizimsel
özellikleri incelenmiş; bu ifadelerin benzer ve farklı özellikleri belirlenmiştir. Kavramları işaretleyen adlar, belirli nesneleri karşılayan ifadelere dönüşmek için kendiliğinden belirli olan ifadelerle ilişki kurmak zorunda olduğundan, bu ilişkinin ilgili dildeki görünümünü ortaya koymak dilbilgisinin görevidir. Bu görevi yerine getirebilmek için öncelikle kendiliğinden belirli ifadelerin dilbilgisel özellikleri aydınlatılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkçede belirlilik, özel adlar, kişi adılları, gösterme adılları

Kaynakça

• AHANOV, Kaken (2008), Dil Biliminin Esasları, (Çev. Murat Ceritoğlu), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2007), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BARTHES, Roland (1979), Göstergebilimin İlkeleri, (Çev. Berke Vardar vd.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BOZŞAHİN, Cem (1996), “Ulamsal Dilbilgisi ve Türkçe”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 7, 230-244.
• CHOMSKY, Noam (2001), Dil ve Zihin, (Çev. Ahmet Kocaman), Ankara: Ayraç Yayınları.
• COMRİE, Bernard (2005), Dil Evrensellikleri ve Dilbilim Tipolojisi, (Çev. İsmail Ulutaş), Ankara: Hece Yayınları.