KARAHANLI VE HAREZM TÜRKÇESİ METİNLERİNDE [ḏ] ÜNSÜZÜNÜN ÖTÜMLÜLÜK VE ÖTÜMSÜZLÜK BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Sayı: 29, 223 - 245, 31.12.2021

Banu Güzelderen

Öz

Arap harfleriyle Türkçenin yazılmaya başlandığı ilk metinlerden itibaren sızıcı d [ḏ] ünsüzünün özel bir harfle gösterildiği görülmektedir. Arap harfli metinlerdeki [ḏ] ünsüzünün Karahanlı ve Harezm Türkçesi dönemine ait olduğu düşünülen metinlerden sonra kullanımdan kalktığı görülür. Araştırmacılar bu ünsüzün telaffuz değeri hakkında fazla bir şey bilmediğimize dikkatleri çekerler. Bu çalışmada ilk önce bugünkü bilgilerimizle Karahanlı Türkçesi veya Harezm Türkçesi dönemine ait olduğu düşünülen metinlerde sızıcı d ünsüzü ile sona eren fiillere -dI/-tI belirli geçmiş zaman eki ve - dAçI/-tAçI ekinin getirildiği örnekler dikkatlere sunulacaktır. Daha sonra, bu örneklerden yola çıkılarak ünsüzün ötümlü veya ötümsüz nitelik taşıdığı tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sızıcı d, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, ses bilgisi

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2006), Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• AĞCA, Ferruh (2009), “11-12. Yüzyıllara Ait Manihaist-Budist ve İslamî Türkçe Metinlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Eski Türkçe Kavramı ve Sınırları”, Türk Kültürü, 2009(1): 1-47.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III: İndeks, (haz. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1992), Atebetü'l Hakayık, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1999), Kutadgu Bilig I: Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARGUNŞAH, Mustafa ve SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden (2013), Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ATA, Aysu (1997a), Kısasü’l Enbiyā I: Giriş Metin Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (1997b), Kısasü’l Enbiyā II: Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (2013), Karahanlı Türkçesinde İlk Kur'an Tercümesi: Rylands Nüshası, Giriş-Metin- NotlarDizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (2014), Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm - Altın Ordu Türkçesi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• BARTHOLD, Wilhelm (1928), "Orta Asyada İslâmiyetin İntişar Ettiği Zamana Ait Bir Abide", (çev. Ahmed Cemal Köprülüzade), Türkiyat Mecmuası, 1926 (II): 69-74.