Okı- FİİLİ “Ok”TAN MI GELİYOR?

Yıl 2021, Sayı: 29, 247 - 257, 31.12.2021

Kubilay Fener

Öz

Bir dilin söz varlığındaki sözcüklerin incelenmesi, araştırmacılara, o dili konuşan toplumun yaşantısı, düşünce biçimi, kültürü ve felsefesi hakkında pek çok önemli veri sunar. Bu çalışmada Türk dilinin metinlerle takip edilebilen en eski dönemlerinden itibaren karşımıza çıkan okı- fiili, köken bakımından mercek altına alınacak ve Türk dilinin en eski yazıtlarından itibaren belli başlı tarihî metinlerdeki görünümü ve anlamları incelenecektir. Yapılan incelemeler sonucunda, araştırmacılar arasında bu sözcüğün kökeni üzerine ortak bir fikir birliği olmadığı belirlenmiştir. Bazı araştırmacılar, okı- fiilini, dil-kültür ilişkisi çerçevesinde inceleyerek kökeninin bir savaş aleti olan “ok” sözcüğünden geldiğini ifade ederken, bazıları bu fiilin “ok” sözcüğüyle bir ilgisi olmayıp doğrudan “okı-“ kökünden geldiğini belirtmiş, bazıları da sözcüğün kökenine dair herhangi bir yorumda bulunmamıştır. Bu yazıda, Eski Türkçede “çağırmak, davet etmek” anlamlarında kullanılan ve kökeni üzerinde fikir birliği sağlanamayan okı- fiilinin kökenini aydınlatabilmek amaçlanmış ve sözcüğün kökeninin savaş aleti olan “ok” sözcüğünden gelmediği birtakım karşılaştırma ve delillerle ispat edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Okı- fiilinin etimolojisi, Ok, Etimoloji

Kaynakça

• ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, (Haz. K. Eraslan, O.F. Sertkaya, N. Yüce). Ankara: TKAE Yayınları.
• ARIKMERT, Ali (2014), “Okumak” Kelimesi Üzerine İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARSLAN EROL, Hülya (2018), Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine Anlam Değişmeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYDIN ÖZKAN, Işıl (2017), “Türkçede İstemi Değiştiren Anlamsal Süreçler”, International Journal of Language Academy, Volume 5/4, ss. 33-46.
• AYDOĞDU, Burçin (2014), “Okumak Kelimesinin Kökeni”, Mürekkepbalığı Dergisi. S.2: 38-40.
• CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• DOĞAN, Nuh (2011), Türkiye Türkçesi Fiillerinde İsteme Göre Anlam Değişiklikleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, Ziyat Akkoyunlu (2015a), Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2020b), Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation: A Funcitonal Approach to the Lexicon, I-II: Wiesbaden: Turcologica 9.
• GABAİN, Annemarie (1995), Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (2020), Sözlüklerimizde Halk Etimolojisi, Belgü (5): 7-18.
• KORKMAZ, Zeynep (2017), Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MUTÇALI, Serdar (1995), Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınevi.
• NADELYAYEV, V. M., D. M. NASİLOV, E. R. TENİŞEV, A.M. ŞÇERBAK (1969), Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkoznaniya.
• NİŞANYAN, Sevan (2010), Sözlerin Soyağacı, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Everest Yayınevi.
• ÖLMEZ, Mehmet (2018), Köktürkçe ve Eski Uygurca Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• RÄSÄNEN, Martti (1969), Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• STEİNGASS, Francis (1963), Persian-English Dictionary, London: Broadway House.