İLK TÜRKÇE-JAPONCA SÖZLÜK MECMUA-I LÜGAT ÜZERİNE SÖZLÜKBİLİMSEL BİR İNCELEME

Yıl 2021, Sayı: 28, 21 - 44, 30.06.2021

Zeynep Gençer Baloğlu

Öz

Türkiye’de Japonca eğitiminin II. Abdülhamit zamanında, 1891 yılında Mekteb-i Harbiye-i Şahanede başladığı bilinmektedir. İki yıl gibi kısa bir süre devam eden bu eğitimin ardından Üsteğmen Mustafa Asım Efendi, 1893 yılında Mecmua-ı Lügat (ML) adıyla Türkçe-Japonca-Fransızca olmak üzere üç dilde kendi deyimiyle bir lügatçe hazırlamıştır. Bu çalışmanın amacı, bilinen ilk TürkçeJaponca sözlük ML’yi sözlükbilimsel inceleme kuramları çerçevesinde ele almak ve Türk tarihî sözlükçülük çalışmalarına küçük de olsa bir katkıda bulunabilmektir. Çalışmada, öncelikle Türkçe ve Japoncanın yabancı dilli ilk sözlüklerinin basılmasındaki tarihi arka plan kısaca tanıtılmış ardından inceleme kısmında ML’deki temel yapılar ele alınmıştır. Çalışmanın en önemli bulgusu, Türkçenin tarihî sözlüklerinde bütüncül yapıyı etkileyen yazı yönünün bugüne kadar ele alınmamış olduğunun tespit edilmesidir. Bu çalışma eser üzerine yapılan ilk sözlükbilimsel inceleme olduğu için Türkçenin tarihî sözlükleri üzerine yapılan çalışmaların yanında Japonca sözlük çalışmalarına da katkı
sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

ilk Türkçe- Japonca sözlük, Mecmua-ı Lügat, Mustafa Asım Efendi, Japonca eğitimi, Türk sözlükçülüğü

Kaynakça

• ACAR, Eyüp (2020), Çok Dilli Bir Sözlük İncelemesi: Tercümanü’l -Lügat, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9/22, s. 233-279.
• ASLAN, Ezgi (2016), “Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü Üzerine”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (Teke), 5(1), 534-544.
• ASLAN, Ezgi (2017a), Eser-i Şevket: Sözlükbilimsel İnceleme, Metin, Dizin (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü .
• ASLAN, Ezgi (2017b), “Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği”, Turkish Studies, 12(30), 35-70. doi:10.7827/TurkishStudies.12510
• ASLAN, Ezgi (2017c), “A Turkish Historical Homonymy Dictionary “Eser-i Şevket” And Its Structure”, Proceedings of the 11th International Conference of Asian Association for Lexicography (s. 852-859). Guangzhou / Çin: Guangdong University of Foreign Studies, Center for Linguistics and Applied Linguistics.
• ASLAN, Ezgi (2020), “Sözlükleri Oluşturan Temel Yapılar (Terim ve Tanım Denemeleri)”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(23), 155-169. doi:http://dx.doi.org/10.25068/dedekorkut368
• ATKİNS, Sue & RUNDELL, Michael (2008), The Oxford Guide to Practical Lexicography. New York: Oxford.
• BAILEY, Don Clifford (1960), “Early Japanese Lexicography”, Monumenta Nipponica, 16(1/2), 1-52. 12 20, 2020 tarihinde https://www.jstor.org/stable/2383355 adresinden alındı
• BERGENHOLTZ, Henning, & TARP, Sven (1995), Manual of Specialised Lexicography - The Preparation of Specialised Dictionaries. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• BOZ, Erdoğan (2011), “Leksikografi Teriminin Tanımı ve Türkçe Karşılığı Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 9-14.
• BOZ, Erdoğan (2015), “Kullanıcı ve Sözlük İlişkisi”, Erdem, (69) , 41-52. DOI: 10.32704/erdem.536837
• BOZ, Erdoğan., BOZKURT, Ferdi ve DOĞRU Fatih (2017), "Türk Sözlükbilimi Terminolojisi Üzerine Derlem Tabanlı Bir Araştırma", III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi: Eskişehir.
• BOZKURT, Ferdi (2020), “Sözlükbilim”, E. Boz içinde, DİLBİLİM Teorik ve Uygulamalı Alanlar (s. 385-417). Ankara: Gazi Kitabevi.
• DEMİREL, Özcan (2003), Yabancı Dil Öğretimi. İstanbul: Pegem Yayıncılık.
• DÜNDAR, Ali Merthan (16 -17 Eylül 2015), “Atatürk ve Japonya. Ertuğrul'un İzinde”, Deniz Kuvvetleri ve Diplomasi Sempozyumu İstanbul Kitabı (s. 52-59). İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınevi.
• DÜNDAR, Ali Merthan (2006), Panislamizm’den Büyük Asyacılığa Osmanlı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• DÜNDAR, Ali Merthan (2018), “İlk Türkçe (Osmanlıca) - Japonca Dilbilgisi Kitabı ve Sözlüğü”, Doğu Asya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-17.
• ERCİYAS, Osman (2011), “Osmanlı'da Batı Dillerine Ait Sözlükler”, LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi , 70-78. https://dergipark.org.tr/tr/pub/euljss/issue/6280/84311 adresinden alındı
• ESEN, Esin (2019), Kadim Japon Şiiri Man'yoshu. Ankara: Gece Akademi.
• ESENBEL, Selçuk (2015), Japon Modernleşmesi ve Osmanlı - Japonya'nın Türk Dünyası ve İslam Politikaları- (2. b.). İstanbul: İletişim Yayınevi.
• GENÇER BALOĞLU, Zeynep (2020), “II. Abdülhamit Dönemine Ait İki Farklı Japon Alfabesi ve Türkçe Transliterasyonlarındaki Sorunlar Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD).