GARİBNÂME’DE YÜZ, BEÑİZ, RÛY SÖZCÜKLERİNİN EŞDİZİMLİLİKLERİ

Yıl 2021, Sayı: 28, 45 - 57, 30.06.2021

Yurdum Görmüş

Öz

İnsan vücuduyla ilgili adlar temel sözcükler olarak bir dilin sözvarlığını oluşturmada önemli bir yere sahiptir. Garibnâme’de yüz, beñiz, rûy sözcükleri ile sınırlanan bu çalışmada bu sözcüklerin kavramları oluşturmada üstlendikleri görevleri ve bunları nasıl hangi yapılarla meydana getirdikleri incelenmiştir. Bu inceleme sözcüklerin birlikte kullanıldıkları diğer sözcüklerle kurdukları şekil ve anlam ilişkilerine, eşdizimliliklerine göre yapılmıştır.

Çalışmada Garibnâme’de yüksek sıklıkta kullanılan yüz, beñiz, rûy düğüm sözcük olarak değerlendirilerek bu sözcüklerin eşdizimlilikleri incelenmiştir. Çalışma Kemal Yavuz’un hazırladığı dört ciltlik Âşık Paşa’nın Garibnâme adlı eseri ile sınırlandırılmıştır.
Âşık Paşa’nın Garibnâme adlı eserinde yüz, beñiz, rûy sözcüklerini sözcük birliktelikleri çıkarılmış, bu sözcüklerle kurulan çok sözcüklü birimler/biçimbirim dizileri incelenmiş sözcük üstü birimler içinde yüz, beñiz, rûy sözcüklerinin çekirdek anlamlarındaki aşınmalar ve bu sözcüklerin dildeki ve insan zihnindeki hangi konu ve kavramları anlatmak için birer araç oldukları tespit edilmiştir. Şairin, yüz, beñiz ve rûy sözcüklerini metnin türüne uygun bir şekilde bol benzetme ve mecazlarla işleyerek kullandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, Garibnâme, temel sözcük, organ adı, eşdizimlilik, yüz

Kaynakça

• AKSOY, Ö. Asım (1988), Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• AKSOY, Ö. Asım vd. (2009), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1963-95), VIII Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇALIŞKAN, Nihal (2014). Yüksek Sıklıktaki Adlar: Zaman Sözcükbiçimi Üzerine Derlem Temelli Bir İnceleme. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• DOĞAN, Levent (2005), “Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme-Ana ve Temel Kavramlar”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1): 141-163.
• EKEN, N. Tayyibe (2016), “Eşdizimlerin Saptanmasına ve Betimlenmesine Yönelik Kuram ve Yaklaşımlar”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(33): 28-47.
• ERCİLASUN, A. Bican (2006), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KOCAMAN, Ahmet vd. (2011), Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KIRMIZI, Yudum (2018), “Garibnâme'de İnsan Vücuduyla İlgili Adların Eşdizimlilikleri ve Kavramlaştırma -Yüz, Beñiz, Rûy, Surat Örneği-” Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• RİFAT, Mehmet vd. (2010), Göstergebilim, Dilbilim ve Çeviribilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Sel Yayınları.
• VARDAR, Berke (2002), Dilbilim Yazıları, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• VARDAR, Berke (2007), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• YAVUZ, Kemal (2000), Garibnâme Metin, Günümüz Türkçesine Aktarımı ve Tıpkıbasım, 4. Cilt. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.