ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİNDE TUĞLA KUBBELER

Yıl 2021, Sayı: 28, 103 - 114, 30.06.2021

Nacide Öter

Öz

Türk İslam mimarisinde tuğla malzemenin değişik şekillerde örülerek farklı tasarımların elde edilmesi, Büyük Selçuklu yapılarında karakteristik bir özellik olarak karşımıza çıkar. Bu özellik
Anadolu Selçuklu yapılarında da bir gelenek olarak devam etmiştir. Genel olarak işlevsel amaçlı kullanılan tuğla malzeme süsleme amacıyla da Anadolu Selçuklu yapılarında tercih edilmiştir. Kubbelerde kullanılan tuğlaların işlevsel özelliklerinin yanı sıra süsleme yönünden de faydalanıldığı Anadolu Selçukluda, bu tuğlalar başlıca dört şekilde kullanılmıştır: Eğik istifli sırsız tuğlalar, yataydüşey istifli sırlı veya sırsız tuğlalar, yatay istifli sırlı tuğlalar ve yatay-düşey istifli sırlı tuğlalar, olarak karşımıza çıkar. Çay Taş Medrese ve İnce Minareli Medrese’nin avlu kubbeleri yatay-düşey istifli sırlı tuğlaların kullanıldığı dördüncü gruba dâhildir. İnce Minareli Medrese diğer kubbelerden farklı bir tasarımla karşımıza çıkar. Anadolu Selçuklu Mimarisi’nde kullanılan malzemeler, farklı çalışmalarda ele alınsa da bugüne kadar tuğla kubbeler ile ilgili kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Kubbelerdeki tuğla kullanımı ve süsleme özellikleri bu çalışmanın konusunu oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu, tuğla, sırlı tuğla, tipoloji, geometrik süsleme

Kaynakça

• AKTAŞ, YASA, Azize (2016). “Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme Kullanımı Ve Yapım Teknikleri”, Vakıflar Dergisi, S:45, Ankara, 143-176.
• ARSEVEN, Celal, Esat (1956). Türk Sanatı Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• BAKIRER, Ömür (1972). “Anadolu Selçuklularında Tuğla İşçiliği”, Malazgirt Armağanı, Ankara, 187-203.
• BAKIRER, Ömür (1980). “Harput Ulu Camii Minaresi”, Bedrettin Cömert’e Armağan, Ankara, 375- 395.
• BAKIRER, Ömür (1981).Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, Ankara: ODTÜ Yayınları.
• BAKIRER, Ömür (1982). “Kufi Yazıda Geometrik Yorumlar Üzerine Bir Deneme”, Sanat Tarihi Dergisi, S:1, İzmir, 1-20.
• BULUT, Mustafa (2017). “Geometrik Sistemin Çözümlenmesi Selçuklu Örnekleri Üzerine Birkaç Girişim”, Sanat Tarihi Dergisi, S. XXVI/1, İzmir, 27-44.
• DURAN, Remzi (2001), “Selçuklu Yapılarında Tuğla Geleneğinde Taş Duvar Kaplaması Örneği Olarak Konya Kalanderhane Türbesi”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyet Kongresi Bildiriler I Konya, 263-268.
• ERDEMİR, Yaşar (2009).İnce Minareli Medrese, Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• KONYALI, İsmail Hakkı (1997).Abideleri ve Kitabeleri İle Konya Tarihi, Ankara, 1997.
• MÜLAYİM, Selçuk (1981). “Konya Karatay Medresesi’nin Ana Kubbe Geometrik Bezemesi”, Sanat Tarihi Yıllığı, S:11, İstanbul, 111-132.
• SÖZEN, Metin-TANYELİ, Uğur (1986).Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• SCHNEİDER, Gerd (1980). Geometrische Bauornamente der Seldschuken in Kleinasien, Wiesbaden.
• YAVAŞ, Doğan-ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa (2000). “İnce Minareli Medrese” DİA, 22, İstanbul, 269- 270.
• UYSAL, Ali Osman (1986). “Erken Osmanlı Döneminde Sırlı Tuğlalı Minareler”, I. Türk Tarih Kongresi, (22-26 Eylül ), Kongreye Sunulan Bildiriler, C:V, Ankara, 2349-2367.