BÜYÜK SELÇUKLULAR DEVRİNDE BİR ADALET İSTEME ÂDETİ VE ŞİKÂYET BİLDİRME TARZI OLARAK DİLEKÇE ARZ ETMEK

Yıl 2021, Sayı: 28, 129 - 144, 30.06.2021

Sinan Tarifçi

Öz

Büyük Selçuklu sultanları devletin temel varoluş sebebi olan adaleti yerine getirmek ve böylece devlet ve toplum düzeninin istikrarını sağlamak için halkın şikâyetleriyle bizzat ilgilenmişlerdir. En yüksek hâkim sıfatıyla sultanlar ve yetki devrettikleri devlet görevlileri halkın şikâyetlerini almak için muhtelif uygulamalar icra etmişlerdir. Halktan kimseler de haklarını aramak ve şikâyetlerini doğrudan doğruya sultan başta olmak üzere iktidar sahiplerine arz edebilmek için birtakım âdetler tatbik etmişlerdir. Büyük Selçuklular devrinde bir adalet isteme âdeti ve şikâyet bildirme tarzı olarak dilekçe arz etmek yaygın bir şekilde uygulanmıştır. Bu dönemde gerek dîvân-i mezâlim oturumunda ve gerekse mahkeme dışında herhangi bir zamanda bireysel veya toplu bir şekilde dilekçe arz etmek suretiyle şikâyetleri sultan ve temsilcileri katına ulaştırmak mümkündü. Bu çalışmada Büyük Selçuklular devrinde dîvân-i mezâlimde hükümdarın istek ve iradesine ilişkin olarak, mezâlim dışında ise şikâyetçilerin kendiliklerinden teşebbüslerine ilişkin olarak tezahür eden dilekçe arzı üzerinde durulacaktır. Bunu yaparken konu tarihî, edebî ve diplomatik kaynaklara istinaden ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük Selçuklular, sultan, adalet, şikâyet, dîvân-i mezâlim, dilekçe

Kaynakça

• AHMED B. MAHMÛD (2011), Selçuknâme, (haz. Erdoğan Merçil), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• AHSÎKETÎ, Esîrü’d-Dîn (1337/1958), Dîvân, (nşr. Rüknü’d-Dîn Humâyûn-i Ferrûh), Tahran: Ketâbfurûşî-yi Rûdekî.
• AKYÜZ, Vecdi (2002), “Müslüman Türk Devletlerinde Dîvân-ı Mezâlim Kurumu”, (ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, c. V, 210-234.
• ARMAĞAN, Servet (1972), Dilekçe Hakkı ve 1961 Anayasası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• ATTÂR, Ferîdü’d-Dîn (1359/1980), Dîvân, (nşr. M. Dervîş), Tahran: Sâzmân-i Çâp û İntişârât-i Câvîdân.
• AYKANAT, Mehmet (2019), Osmanlı Hukukunda Dilekçe Hakkı, Ankara: Adalet Yayınevi.
• BERKEL, M. V. (2014), “Abbasid ‘Mazalim’ between Theory and Practice”, Bulletin d'Études Orientales, vol. LXIII, 229-242.
• BEYHAKÎ, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin (1383/2004), Târîh-i Beyhakî, (nşr. Ali Ekber Feyyâz, haz. Muhammed Cafer Yâhakkî), Meşhed: İntişârât-i Dânişgâh-i Firdevsî-yi Meşhed.
• DARLİNG, L. T. (2002), “‘Do Justice, Do Justice, for That is Paradise’: Middle Eastern Advice for Indian Muslim Rulers”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, vol. XXII, No. 1-2, 3-19.
• ED-DÛRÎ, Abdü’l-Azîz (1994), “Divan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, c. IX, 377-381.