XIX. YÜZYIL TATAR DİLİ SÖZLÜKLERİ

Yıl 2020, Sayı: 26, 1 - 21, 30.06.2020

Alpiya Yusupova

Öz

Çarlık Rusya’sı döneminde imparatorluğun ihtiyaçları doğrultusunda halkların özellikle de Rusya Müslümanlarının kültürüne ve diline olan ilgi giderek artmıştır. 19. yüzyıl, bu ilginin yoğun
olduğu ve çeşitli üniversite ve okullarla vücut bulduğu dönemdir. Bu dönemde ve öncesinde bölgenin genel anlaşma dili olan Tatar dilinin söz varlığı da dil âlimlerinin dikkatini çekmiştir. Bu dikkatlerin politik, pedagojik olmak gibi farklı nedenleri vardır. Bu çalışmada da 19. yüzyılda doğrudan Tatarcanın söz varlığını barındıran sözlükler değerlendirilmiştir. İ. Giganov, A. Troyanskiy, S. Kuklyaşev, L. Z. Budagov, N. Ostroumov, K. Nasırî, Ş. Rehmetullin (Gebdelaziz), A. Voskresenskiy, E. Neklyudov, M. Yunusov gibi âlimlerin sözlükleri, sözlük birimlerin diziliş ve açıklanma yöntemleri, bölümleri, biçimleri, alıntı söz varlıkları, diyalektik söz yükleri, formatları gibi çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Ayrıca bu sözlüklerin yazılması ihtiyacını doğuran sebepler açıklanarak söz varlığı ve sözlüklerin yazılış maksatları arasındaki ilgiye dikkat çekilmiştir. Tatar sözlükçülüğünün ve sözlük biliminin temelini oluşturan bu sözlüklerin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesine imkân tanınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tatarca, sözlük, sözlük bilim, leksikografi, tarihî sözlükler.

Kaynakça

• HAKOV, V. H. (1994), Tatar edebi tele tarihı, Kazan: Kazan Universiteti.
• HANGİLDİN, V. N. (1948), “Kayum Nasıri hem Tatar leksikografiyasi”, Kayum Nasıri: 1825-1845, Tuvuvına 120 yıl tuvuvga bagışlangan gıylmi sessiya mater: Mecmuga, Kazan: Tatgosizdat, 78-91.
• MİNNİGULOV, H. Y. (1982), XIX. Yöz Tatar Hrestomatiyaleri. Kazan: Kazan Universiteti.
• NASIROVA, G. G. (2002), “Deyatelnost Kayuma Nasıri v oblasti tatarskogo yazıkoznaniya”, Avtoreferat dis. Kandidata filologiçeskih nauk: 10.02.02, Kazan: Kazan Gos. Uni.
• ÖNER, M.; KAYA, M. Y.; ÖZŞAHİN, M. (2010), “Lehçe-i Tatari’nin Söz Varlığı Üzerine Bir Deneme”, Uçenıe zapiski Tavriçeskogo natsionalnogo universiteta im. V. İ. Vernadskogo Seriya Filologiya. Sotsialnıe kommunikatsii, Tom 23 (62), No 3, 9-19.
• SABEROVA, G. G. (1996), Nazvaniya rasteniy v tatarskom literaturnom yazıke. Kazan: Fiker.
• TUMAŞEVA, D. G. (1992), Slovar dialektov sibirskih tatar, Kazan: izd. Kazan Universiteta.