DOĞU TÜRKÇESİNE AİT İLK KUR'AN ÇEVİRİLERİNİN TARİHLENDİRİLMESİNE KATKILAR

Yıl 2019, Sayı: 25, 211 - 235, 31.12.2019

Banu Durgunay

Öz

Her bir dinin kültürel dünyası, o dine inananların inanç tarihinin dışında dil, kültür ve edebiyat tarihlerini de etkiler. Türkler, İslamiyet'i benimsedikten sonra, Kur'an'ı Türkçeye çevirme işine girişirler. Doğu Türkçesine ait bu ilk çevirilerden elimizde TİEM 73, Rylands, Anonim Tefsir, Hekimoğlu, Özbekistan, Meşhed Âstân-ı Kuds-i Razavî Kütüphanesi 293, 1007 ve 2229 numaralarda kayıtlı nüshalar bulunmaktadır. Bu ilk çevirilerin din terminolojisinin Türk diline aktarımının üstesinden gelerek Türk dilinde daha önce tanıklanmayan sözcükleri de içeren, zengin bir söz varlığıyla dili geliştirdikleri görülmektedir.

Doğu Türkçesi ilk Kur'an çevirilerinde fiillerin incelenmesinden elde edilen sonuçlar, bu eserlerin, tarihî Türk dili grameri bakımından da önemine işaret etmektedir. TİEM 73, Rylands, Anonim Tefsir, Hekimoğlu ve Özbekistan nüshaları üzerinde hazırlanan bu çalışmada Doğu Türkçesi ilk Kur'an çevirilerindeki fiillerden elde edilen sonuçlarla Karahanlı ve Harezm Türkçesi fiil gramerleri karşılaştırılmıştır. Özellikle çekim morfolojisine ilişkin elde edilen bilgilerle Karahanlı ve Harezm Türkçesi dönemlerine ait olduğu düşünülen Kur'an çevirilerinin tarihlendirilmesine katkılar sağlanması amaçlanmaktadır

Anahtar Kelimeler

: İlk Kur, Tarihî Türk Dili Grameri, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, Karşılaştırmalı Fiil Grameri

Kaynakça

• ARGUNŞAH, Mustafa ve SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden (2013), Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARGUNŞAH, Mustafa (2019). “Harezm Türkçesiyle Yapılan Kur’ân Çevirisinin Beş Nüshası”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 8 (2), 654-698.
• ATA, Aysu (2002), Harezm - Altın Ordu Türkçesi, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 36, İstanbul: Kitap Matbaası.
• ATA, Aysu (2009), “Türk Dillerinde +lA Çokluk Eki”, International Journal of Central Asian Studies, (13), 89-99.
• ATA, Aysu (2013), Karahanlı Türkçesinde İlk Kur'an Tercümesi: Rylands Nüshası, Giriş-MetinNotlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BOLTABAYEV, Saidbek (2019), “Tefsîr-i Taberî’nin Harezm Türkçesi İle Yapılan Tercümesi: ‘Tefsirli Meşhed Nüshası’”, Yeni Türkiye, İlk Dönem İslâmî Eserler Özel Sayısı-II, 25 (106), 435-442.
• BROCKELMANN, Carl (1954), Osttürkische Grammatik Der Islamischen Litteratur-Sprachen Mittelasiens, Leiden: E. J. Brill.
• COŞGUN, Gökhan (2017), “İran Meşhed Kütüphanesindeki Türkçe Satırarası Kur’an Tercümeleri ve 2229 Numaralı Tercüme”,TÜLED-Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Dergisi, 1, 15-34.
• ECKMANN, Janos (2014a),"Kur'an'ın Doğu Türkçesine Tercümeleri", Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (haz. O. F. SERTKAYA), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 244-253.
• ECKMANN, Janos (2014b). "Doğu Türkçesinde Bir Kur'an Çevirisi". Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (haz. O. F. SERTKAYA), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 254-272.
• ECKMANN, Janos (2014c), "Harezm Türkçesi", Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (haz. O. F. SERTKAYA), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1-38.
• ERASLAN, Kemal (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican ve AKKOYUNLU, Ziyat. (2014), Dîvânu Lugâti't-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2014), Kutadgu Bilig Grameri Fiil, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation (Vol. I, II), Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammer of Old Turkic, Leiden: Brill.
• GÜNER, Galip (2008), Karahanlı Türkçesinde Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜNER, Galip (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay (2013), Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, Akartürk (2013), Dîvânu Luġâti't-Türk'e Göre XI. Yüzyıl Türk Lehçe Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.