SAYI SEMBOLİZMİ BAĞLAMINDA “GARÎB-NÂME

Yıl 2019, Sayı: 24, 67 - 92, 30.06.2019

Aysun Çelik

Öz

XIII. ve XIV. asırda Anadolu’da gelişen Türk din ve tasavvuf edebiyatının öncü şairlerinden olan Âşık Paşa’nın (d. 670/1272) Kırşehir’de, 730/1329-30’da kaleme aldığı Garîb-nâme adlı 10.613 beyitlik hacimli mesnevisi devrin inanışlarının, inancının, ilminin ve müellifinin hayat tecrübesinin kayda değer bir edebî mahsulüdür. 10 Bâb ve 10 Bâb içinde de 10’ar Destân halinde tertip edilen Garîb-nâme, müellifin kâinata hikmet nazarıyla bakmasına bağlı olarak sayılara yüklenen anlamlar ve bu anlamlarla ile ilgili kabuller bakımından da dikkate değerdir. Türk kültür ve yazınında gizemli ve/veya aşikâr manaları bulunan “1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 40, 70, 72, 100, 1000” sayıları, Garîbnâme’de, inanç ve inanış referanslarıyla belirli bir tertip ve terkip çerçevesinde derin ve etraflı bir biçimde işlenmiştir. Bu çalışmada; sayıların Türk inanışlarındaki kullanımlarından yola çıkarak mezkûr eserde motif/formel/sembol olarak kullanılan sayılar incelenmiş, sayılara atfedilen inanışların ve hikmet arayışlarının klasik Türk edebiyatı metinlerinde nasıl yer bulduğu Garîb-nâme örneği üzerinden ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, Garîb-nâme, sayı, sembol, hikmet

Kaynakça

• ALTUNAY, Erhan (2017), “Sayıların Sembolizmi”, http://www.hermetics.org/Sayilar.html, (Erişim Tarihi: 12.04.2017, 23:09).
• ARTUN, Erman (2017), “Türklerde İslamiyet Öncesi İnanç Sistemleri-Öğretiler-Dinler”, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/erman_artun_inanc_sistemleri.pdf, (Erişim Tarihi: 12.07.2017).
• AYSAL, Mustafa (2014), Garipnâme’deki Ad ve Sıfatların Tematik İncelenmesi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• BAYAT, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi, 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BOZKURT, Kenan ve Hacer Bozkurt (2012), “Sayıların Gizemli Dünyası: Kültür ve Edebiyatta Sayı Sembolizmi”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi C. I. S. 1: 717-728.
• DEMİRLİ, Ekrem (2007), Muhyiddin İbn Arabî, Fütuhat-ı Mekkiyye, C. 1. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• ERGİN, Muharrem (2005), Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2018), Orhun Abideleri, Hisar, 2003. https://www.altayli.net/wpcontent/uploads/2016/06/ORHUN-%C3%82B%C4%B0DELER%C4%B0.pdf Erişim Tarihi: 15.05.2018, 23.30.
• GÜVENÇ, Ahmet Özgür (2009),“Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 41: 85-97.
• HAZAR, Mehmet ve Mehmet ŞENGÖNÜL (2012), “Türk Kültüründe Sıfırdan Dokuza Kadar Sayı Adları Ve Matematik Değerleri”, BAL-TAM Türklük Bilgisi, 17: 141-158.
• İFRAH, Georges. (1999), Sayıların Evrensel Tarihi I Bir Gölgenin Peşinde. Ankara: Tübitak Yayınları.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1984), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• KILIÇ ÖNAL, Sevda (2018), “Yedi Sayısının Kültürel Arkaplanı Çerçevesinde Garîbnâme Mesnevisi’nin Yedinci Bölümü Üzerine Bir İnceleme”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. S. 86. s. 111-132.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad. (1965), “Âşık Paşa”. MEB İslam Ansiklopedisi. C. 1. Milli Eğitim Basımevi.
• KÜÇÜK, Osman Nuri (2009), “İbnü’l Arabî Düşüncesinde Varlığın Tasavvufi Yorumunun Sayı Metafiziğine Uzanan Yansımaları”, Tasavvuf İbn’ül Arabî Özel Sayısı- II 23: 373-411.
• SCHİMMEL, Annemarie (1998), Sayıların Gizemi (Çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• TAN, Nail (1995), “Yunus Emre ve 72 Millet Kavramı”, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları Kongre Ve Sempozyum Bildirileri Dizisi: 2. S. 69: 337-344.
• TURAN, Şerafettin (1994), Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınları.
• YAVUZ, A. Fikri (2002), Kur’ân-ı Kerim ve Meâl-i Âlisi, İstanbul: Sönmez Yayınları.
• YAVUZ, Kemal (2009), Âşık Paşa Garib-nâme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.