MENÂKIB U TEVÂRÎH-İ ÂL-İ OSMAN’DAKİ ÖLÜM KAVRAMSAL ALANIYLA İLGİLİ SÖZLER VE UYGULAMALAR

Yıl 2018, Sayı: 22, 9 - 27, 30.06.2018

Özen Yaylagül Üstünel

Öz

Bu çalışmada Derviş Ahmed Âşıkî tarafından 15. yüzyılda yazılmış, Âşık Paşazade Tarihi olarak da bilinen Menâkıb u Tevârîh-i Âl-i Osman’daki ölüm kavramsal alanı çerçevesinde ortaya çıkan sözler ve uygulamalar üzerinde durulmuş; ölüm kavramsal alanıyla ilgili sözler, toplumsal açıdan Müslümanlar ve kâfirler için kullanılan sözler; üst tabakadan ve alt tabakadan kişiler için kullanılan sözler; çıkarımsal anlama dayalı, metaforik ve metonimik sözler gibi gruplara ayrılarak incelenmiştir. Yazar Âşık Paşazade’nin ve zaman zaman sözü devrettiği diğer anlatıcıların kendi toplumsal gruplarına ait insanlar öldüğünde farklı, diğer toplumsal gruplardan insanlar öldüğünde farklı sözler kullandıkları görülür. Bu ayrım temel olarak Müslümanlar ve kâfirler şeklinde belirlenebilir. Bey, kumandan gibi üst sosyal tabakadan kişiler için kullanılan sözlerle sıradan kişiler için kullanılan sözler de farklılık göstermektedir. Bu farklılık bir kişinin ölümünün bildirimiyle toplu ölümlerin bildiriminde de kendini göstermektedir. Menâkıb u Tevârîh-i Âl-i Osman’da ölüm için kullanılan çok sayıda çıkarımsal anlama dayalı, metaforik ve metonimik sözler de tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Menâkıb u Tevârîh-i Âl-i Osman, Âşık Paşazade Tarihi, ölüm kavramsal alanı, 15. Yüzyıl, Eski Anadolu Türkçesi

Kaynakça

• ATALAY, Besim (1998-1999), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (I-IV), Ankara: TDK Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: The Clarendon Press.
• DEMİRTAŞ, Ahmet (2010), Karahanlı Türkçesinde Ölümle İlgili Ad Aktarmaları. Uçmağa Varmak Kitabı, İstanbul: Kitabevi, 41-66.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2002), Türkçede öl- Fiili Üzerine. Kafalı Armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 47-50.
• DİLEK, Figen (2007), Altay Türkçesinde Ölüm Kavramını Anlatan Sözler ve Söz Kalıpları. Bilig, Yaz, Sayı: 42, 177-190.
• KALA, Ayşenur (2015), Aşıkpaşazâde Tarihi, İstanbul: Kamer Yayınları.
• KOCASAVAŞ, Yıldız (1998), Türkçenin Tarihî Dönemlerinde Ölüm Kavramının İfadesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 29, İstanbul.
• ROUX, Jean-Paul (1999), Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm (çeviren: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• SAĞOL-YÜKSEKKAYA, Gülden (2010), Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle, Uçmağa Varmak Kitabı, (editörler: Emine Gürsoy-Naskali, Gülden Sağol-Yüksekkaya), İstanbul: Kitabevi.
• TEKİN, Talat (1988), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
• TUNA, Osman Nedim (1960), Köktürk Yazıtlarında “Ölüm” Kavramı İle İlgili Kelimeler ve “Kergek bol-” Deyiminin İzahı. VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bildiriler 1957, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 131-148.
• USTA-AYAZ, Nazan (2009), Tarihi Türk Şivelerinde Ölüm Kavramının Anlambilimsel Yönden İncelenmesi, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• VEINSTEIN, Gilles (2011), Osmanlılar ve Ölüm (çeviren: Elâ Güntekin), İstanbul: İletişim Yayınları.
• YAVUZ, Kemal, SARAÇ, Mehmet Ali Yekta (2003), Aşıkpaşazâde: Osmanoğullarının Tarihi, İstanbul: K Kitaplığı