FATİH KERİMÎ’NİN MİRZA KIZI FATIYMA, ŞAKİRT İLE STUDENT VE NURETDİN HOCA HİKÂYELERİNDE ELE ALINAN SOSYAL TEMALAR

Yıl 2018, Sayı: 22, 39 - 54, 30.06.2018

Cihan Çakmak

Öz

Fatih Kerimî, İsmail Bey Gaspıralı’nın çizgisini benimsemiş bir Tatar aydını olarak Kazan-Tatar toplumu arasında ceditçi düşüncenin en önemli temsilcilerinden biridir. Mirza Kızı Fatıyma, Şakirt ile Student ve Nuretdin Hoca hikâyeleri Kerimî’nin “Saylanma Eserler” adlı eserinde yer almakta ve yazarın ceditçi fikirlerini içermesi bakımından önem arz etmektedir. Kerimî söz konusu hikâyelerinde olumsuz din adamları başta olmak üzere kadınların eğitim almalarına karşı çıkma, doğu-batı, mektepmedrese, eski-yeni zıtlığı gibi temalar üzerinde durmuştur. Yazar eserlerinde işlediği konular ve temalar vasıtasıyla kendi devrindeki halkın düşünce ve yaşam tarzına adeta bir projeksiyon tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fatih Kerimî, usul-i cedid, ceditçilik, Kazan-Tatar Edebiyatı, Saylanma Eserler

Kaynakça

• AHMEDYANOV, R., GANİYEV, F. (1997), Tatarca-Türkçe Sözlük, Kazan: İnsan Neşriyatı.
• AḪUNCANOV, G.H., MAXMUTOVA, L.T., MÖXEMMEDİYEV, M.G., SABİROV, K.S., XANBİKOVA, Ş.C.,
• ZİLAYEVA, R.A., ABDRAXMANOVA, G.G., ABDULLİN, İ.A., VAHİTOVA S.B., GANİYEV, L.R.,
• GAZİZOVA, F.M., GAYNANOVA L.R., EXMETYANOV R.G., MİNGULOVA, G.H. Tatar Tiliniŋ Aŋlatmalı Süzligi, cilt I (1977), cilt II (1979), cilt III (1981), Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• AKPINAR, Yavuz (2003), İsmail Gaspıralı I (Roman ve Hikayeleri), İstanbul: Ötüken.
• AKPINAR, Yavuz (2004), İsmail Gaspıralı II (Fikrî Eserleri), İstanbul: Ötüken.
• AKPINAR, Yavuz (2001), “Gaspıralının Türk Diline Bakışı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (12/1), 385-408. KERİMÎ, Fatih (2016), Mirza Kızı Fatıyma Seçme Eserler, (Haz: C. ÇAKMAK), Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• ÇAKMAK, Cihan (2014), Fatih Kerimî’nin Hıyal Mı? Hakıykat Mi? ve Andan Bundan Eserleri Üzerinde Dil ve Üslup İncelemesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2003), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• GAYNULLİN, M. (2000), Fatıyḫ Kerimi, Fatiḫ Kerimi, Şeḫĭslerĭbĭz, (Raif Merdanov, Ramil Miŋnullin, Söleyman Reḫimov) (Fenni-Biografik Cıyıntık), Kazan: Ruḫiyat Neşriyatı, 196-212.
• GÖKÇEK, Fazıl (1998), “Tatar Edibi Fatih Kerimî ve İstanbul Mektupları Adlı Eseri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı 5, 77-86.
• GÖKÇEK, Fazıl (1999), “Ahmet Mithat Efendi’den Fatih Kerimî’ye Mektuplar”, İlmi Araştırmalar, S. 8, 315-323.
• KERİMÎ, Fatih (1996), Saylanma Eserler, (Haz. M. Gaynetdinov), Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• KERİMÎ, Fatih (2001), Avrupa Seyahatnamesi, (Haz. Fazıl Gökçek), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• KERİMÎ, Fatih (2001), İstanbul Mektupları, (Haz. Fazıl Gökçek), İstanbul: Çağrı Yayınları
• KERİMÎ, Fatih (2004), Kırım’a Seyahat, (Haz. Hayri Ataş), İstanbul: IQ Yayınları.
• KERİMÎ, Fatih (2016), Mirza Kızı Fatıyma Seçme Eserler, (Haz. C. ÇAKMAK), Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• ÖNER, Mustafa (2009), Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, Fatma (1992), “Abdullah Tukay’ın Halk Edebiyatı İle İlgili Görüş ve Düşünceleri”, 16, 30-31, Milli Folklor.
• ÖZKAN, Fatma (1996), XX. Yüzyılda Tatar Şiiri, Dil ve Edebiyat Dergisi, 531, 1044-1080.
• ÖZKAN, Fatma (1997), “Kazan Tatarları”, Yeni Türkiye, Özel Sayı 3, 16, 1446-1451.
• ÖZKAN, Fatma (2006), “Fatih Kerimî’nin Türk Kadınına Bakışı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 101-108.
• RTS: Russko-Turetskiy Slovar (1996), (Ş.S. Aylarovu, A.S. Voskoboyu vd.), Moskova: Multilingual Yayınları.
• SABİTOV, Tevfik (2000), Fatıyḫ Aga Kerimov, Fatiḫ Kerimi, Şeḫĭslerĭbĭz, (Raif Merdanov, Ramil Miŋnullin, Söleyman Reḫimov) (Fenni-Biografik Cıyıntık), Kazan: Ruḫiyat Neşriyatı, 193-195.
• SEGDİ, G. (1926), Tatar Edebiyatı Tariḫı, Kazan.
• ŞEREF, Zakire (2000), Fatıyḫ Kerimi, Fatiḫ Kerimi, Şeḫĭslerĭbĭz, (Raif Merdanov, Ramil Miŋnullin,
• Söleyman Reḫimov) (Fenni-Biografik Cıyıntık), Kazan: Ruḫiyat Neşriyatı, 74-111.
• TAHİR, M. (1985), “Muhammed-Fatih Kerimi (1870-1937)”, Emel, 149, 15-16.
• Tatar Edebiyatı Tarihı (1985), (Red. Yuziyev, N. G., Abdullin Ya. G., Abilov, Ş. Ş., Axunov G. A., Gaynullin, M. Ḫ., Gıyzzetullin N.G. vd.), Altı Tomda, Tom II, XIX Yöz Tatar Edebiyatı, Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• USLU, Ayşen (2004). Tatar Edebiyatında Modern Hikâye ve Roman (XIX. Yüzyıl Sonları XX. Yüzyıl Başları), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• YAMAN, Ahmet (2002), “Kuhistânî”, Türkiye Diyanet Vakıf İslam Ansiklopedisi, Ankara, C. XXVI: 348.
• YÜZİYEV, N. G., ABDULLİN, YA. T., ABİDOV, Ş. Ş. (1985), Tatar Edebiyatı Tarihi, Cilt 2, Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.