OSMANLI DÖNEMİNDE OKUNAN KİTAPLARDAN HASAN NÜZHET EFENDİ’NİN LETÂ’İF-İ ESNÂF’I

Yıl 2018, Sayı: 22, 127 - 166, 30.06.2018

Erhan Çapraz

Öz

Letaifnameler, Osmanlı dönemi mizah geleneği için çok önemli bir konuma ve işleve sahiptir. Özellikle bu tarz eserlerin XIX. yüzyılda matbaa hurufatı (tipografya) ve taş baskı (litografya) yöntemleriyle basılmaya başlanması, türün geniş bir monografik kabiliyete sahip olmasını sağlamıştır. Ayrıca bu eserler her ne kadar doğası gereği ‘yazılı kültür ortamı’na dâhil edilse de esasında ‘sözelleştirme’ye bağlı olarak ‘sözlü kültür ortamı’na dönük dinamik bir yapının niteliklerini taşımaktadır. Yani bu tarz eserler, bireysel okumanın aktif rol oynadığı durumlarda bile türlü özellikleriyle muhatabını kendi ‘bağlamı’ndan tamamen koparamamıştır. Zira bu durum, öncesinde tarihî ve kolektif derinliğe sahip köklü bir ‘sözlü kültür ortamı’nın varlığından dolayı bir çeşit zorunluluğa dönüşmüştür. XIX. yüzyıl divan şairi Hasan Nüzhet Efendi’nin kaleme aldığı “Letâ’ifi Esnâf” adlı eser, Osmanlı döneminde okunan latife kitaplarından biridir. Eser, esnaflara dair latifeleri dile getirmenin yanında sözel bazı nitelikleri de bünyesinde barındırmaktadır. Aynı zamanda dönemin dili, folkloru ve etnografyası açısından da önemli bilgileri ihtiva etmektedir

Anahtar Kelimeler

: Osmanlı dönemi mizahı, Osmanlı’da mizahi okumalar, Osmanlı’da sözlü ve yazılı kültür, Letaifname, Letâ’if-i Esnâf, Hasan Nüzhet Efendi

Kaynakça

• ALTUNEL, İbrahim (2003), “Latife”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 27: 109-110.
• AMBROS, Edith Gülçin (2009), “Gülme, Güldürme ve Gülünç Düşürme Gereksinimlerinden Doğan Türler ve Osmanlı Edebiyatında İroni”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4: Nazımdan Nesire Edebî Türler (25 Nisan 2008), (Hzl. Hatice Aynur - vd.), İstanbul: Turkuaz Yayınları, 65-85.
• ARSLAN, Mehmet (2014), Hasan Nüzhet, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (http://www. turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2246 (15.04.2017).
• BATİSLAM, Hanife Dilek (2013), “Divan Edebiyatında Latife ve Hezl”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 22, S. 1, 229-242.
• BAYSAL, Jale (2010), Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar 1729-1875, İstanbul: Hiperlink Yay.
• BEŞE, Mehmet Vakıf (1983), Letâ’if-i Elgâz, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi,Türk Dili ve Edebiyatı, (Yayınlanmamış Lisans Tezi).
• BİRSEL, Salah (2001), Kahveler Kitabı, İstanbul: Sel Yay.
• BORATAV, Pertev Naili (1987), Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, İstanbul: Adam Yay.
• BURSALI MEHMED TÂHİR BEY (1972), Osmanlı Müellifleri, C. II, (Hzl. A. Fikri Yavuz - İsmail Özen), İstanbul: Meral Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1970), “Zâtî’nin Letâyifi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XVIII, 25-51.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1977), “Zâtî’nin Letâyifi - II”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XXII, 143-161.
• DEĞİRMENCİ, Tülin (2011), “Bir Kitabı Kaç Kişi Okur? Osmanlı’da Okurlar ve Okuma Biçimleri Üzerine Bazı Gözlemler”, Tarih ve Toplum: Yeni Yaklaşımlar, S. 13 (Güz 2011), 7-43.
• EKER, Gülin Öğüt (2003), “Fıkralar”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 3, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 63-130.
• ELÇİN, Şükrü (1997), “Kitâbî, Mensur, Realist İstanbul Halk Hikâyeleri”, Halk Edebiyatı Araştırmaları 2, Ankara: Akçağ Yayınları, 69-99.
• FÂİK REŞAD (2013), Külliyât-ı Letâif, (Hzl. Serhat Küçük - Akif Gündeş), İstanbul: Kesit Yay.
• GÜNGÖR, Şeyma (1999), “İstanbul Halk Hikâyelerinde Çevre, Kültür Unsurları ve Toplum Hayatı”, Türkler Ansiklopedisi, c. 9, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 143-150.
• GÜNGÖR, Şeyma (2012), “IV. Murad’ın Yer Aldığı İstanbul Meddah Hikâyelerinde Sosyal Durum ve Toplum Hayatı”, Bir Meddah Hikâyesi Börekçi Güzeli, (Hzl. Ünver Oral), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1-20.
• GOODY, Jack (2009), “Sözlü Kültür”, (çev. ?), Millî Folklor Dergisi, 83 (Güz 2009), 128-132.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmud Kemal (1988), Son Asır Türk Şairleri, c. III, İstanbul: Dergâh Yay.
• KALPAKLI, Mehmet (2012), “Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi ve Osmanlı Kültürünün Sözelliği / İşitselliği”, Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları, (Hzl. Öcal Oğuz ve Yeliz Özay), Ankara: UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, 85-91.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz (2017), Osmanlı Konuşma Dili, İstanbul: Kesit Yay.
• KAYNARDAĞ, Arslan (1992), “Eski Esnaflarımızla - Bu Arada Sahhaflıkla İlgili Bir Kitap: Letaif-i Esnaf”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Dergisi Belge Bilgi Kütüphane Araştırmaları, S. 3, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 67-72.
• KUTAY, Cemal (2013), Osmanlı’da Mizah, İstanbul: Acar Bilgi Merkezi Yay.
• KORTANTAMER, Tunca (1993a), “Nedim’in Şiirlerinde İstanbul Hayatından Sahneler”, Eski Türk Edebiyatı Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları, 337-391.
• KORTANTAMER, Tunca (1993b), “Nedim’in Manzum Küçük Hikâyeleri”, Eski Türk Edebiyatı Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları, 391-413.
• KORTANTAMER, Tunca (2007), Temmuzda Kar Satmak, Ankara: Phoenix Yay.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1943), “Anadolu Selçukluları Tarihinin Yerli Kaynakları”, Belleten, c. VII, S. 27, 379-522.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1971), “Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi (Hezl ve Hecv)”, Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 37-45.
• NAZLI, Ayşen, “Letâ’if-i Esnâf”, (http://www.aysennazli.com/letaif-i-esnaf.html (10.04.2017).
• NESİN, Aziz, (1973), Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı, İstanbul: Akbaba Yay.
• ONG, W. J. (2007), Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi, (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yay.
• ÖZERGİN, M. Kemal (1966), “Letaif-i Esnaf”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 209 (Aralık 1966), 4276- 4277.
• ÖZERGİN, M. Kemal (1966), “Letaif-i Esnaf’dan: I. Ekmekçi”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 209 (Aralık 1966), 4276-4277.
• ÖZTÜRK, Zehra (2007), “Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 5, S. 9, 401-445.
• SÖKMEN, Cem (2011), Aydınların İletişim Ortamı Olarak Eski İstanbul Kahvehaneleri, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TURAL, Sadık Kemal (1993), Edebiyat Bilimine Katkılar, Ankara: Ecdâd Yay.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, “Latife”, c. VI, İstanbul: Dergâh Yayınları, 109.
• TÜRKMEN, Fikret (2000), “Osmanlı Döneminde Türk Mizahı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. 4, 1-10.