OSMANLI SOSYALİSTLERİNİN DERGİSİ İŞTİRÂK’TEKİ MANZUM METİNLER

Yıl 2022, Sayı: 30, 49 - 70, 30.06.2022

Fatma Süreyya Kurtoğlu

Öz

İştirâk dergisi, Osmanlı döneminde sosyalist düşünceye sahip aydınlar tarafından 1910-1912 yılları arasında toplam 23 sayı olarak yayımlanmıştır. Osmanlı toplumu için yeni sayılabilecek bir düşünce etrafında toplanan aydınlar tarafından yayımlanan bu dergide, telif ve tercüme bir takım düşünce yazılarıyla birlikte hayatlarının bir döneminde sosyalist düşünceye sahip olmuş bazı sanatçıların manzumelerine de yer verilmiştir.
Bu çalışmada önce propaganda ve edebiyat ilişkisinden bahsedilen kısa bir giriş yapılmıştır. Daha sonra, İştirâk dergisi ve bu dergide şair olarak yer bulan isimler (Ahmed Rıfkı, Abdülaziz Mecdî, Nurettin Rüşdî Büngül, Abdülhak Hayrî, Muallim Cûdî ve Hayrân) hakkında bilgi verilmiş ve bu şairlere ait toplam sekiz manzumenin şekil özellikleri ve muhtevaları hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.
Bu şiirlerde Meşrutiyet sonrasında Batı’dan alınan sosyalist düşünceler çerçevesinde devrim, barış, adalet, özgürlük, kardeşlik gibi kavramlar işlenmiştir. Şiir tekniği açısından pek de başarılı olmayan bu manzumelerin çoğu zaman düzyazı ve söyleve kaçtığı, içerik olarak yeni olmakla birlikte edebiyatımıza biçimsel bir yenilik getirmediği de görülmektedir.
Bu şiirler, siyasal ve sosyal hayatımızla birlikte edebi hayatımızda da bir takım kırılma ve yenileşmelerin yaşandığı döneme denk geldiği için şairlerin nazım şekli, vezin ve kafiye gibi hususlarda gelenek ve yeni anlayış arasında kaldıkları anlaşılmaktadır. Aruzla yazılan manzumelerde bu vezin başarılı bir şekilde kullanılmıştır. Kafiye kullanımında ise gelenekten farklı bir yol izlenmiş ve çoğunlukla klasik anlayışa göre kafiye sayılamayacak ses benzerlikleri kafiye olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İştirâk Dergisi, Propaganda, Şiir, Ahmed Rıfkı, Abdülaziz Mecdî, Nurettin Rüşdî Büngül, Abdülhak Hayrî, Muallim Cûdî, Hayrân

Kaynakça

• A. Rıfkı (1327). Nâkûs-ı Adem, Kostantiniyye: Manzûme-i Efkâr Matbaası.
• Akın, Bülent (2019). “Ruhullah/Ruhî, Ahmet Rıfkı”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ruhullah-ruhi-ahmet-rifki [Erişim Tarihi: 3.3.2022]
• Arıcan, Aylin (2003). İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde Sosyalist Düşünce ve İştirak Dergisi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üni.
• Azamat, Nihat (1988). “Abdülaziz Mecdi Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1: 191-192.
• Baydar, Oya (2002). “Hüseyin Hilmi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce -Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası-Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi-, İstanbul: İletişim Yay. s. 300-301.
• Bektaş, Ekrem (1993). “Cûdî Efendi, Muallim”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8: 80.
• Bezirci, Asım (1978). “Yeni Türk Şiirinde Solun Tarihçesi II”, Devrimci Savaşımda Sanat Emeği, 2 (7): 19-30.
• Erdem Çiçek, Sevim ve Sandıkçı, Neslihan (2015). “Nurettin Rüştü ve Cadaloz Gazetesi”, Turkish Studies, 10 (5): 141-158.
• Ergin, Osman Nuri (1942). Balıkesirli Abdülaziz Mecdi Tolun, Hayatı ve Şahsiyeti, İstanbul: Kenan Basımevi.
• Hanioğlu, Şükrü (2000). “İbrâhim Temo”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21: 354-355.
• Işık, İhsan (2006). “Büngül, Nurettin Rüştü”, Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi, C. II. Ankara: Elvan Yay.
• Kalkışım, Muhsin (2004). Işığın Büyüsü- Türk Şiiri Güldestesi, Bakü: Kafkas Üni. Yay.
• Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri, İstanbul: Maarif Kitaphanesi.
• Kolcu, Ali İhsan (2019). Fecr-i Âtî Edebiyatı, Rize: Salkımsöğüt Yay.
• Köroğlu, Erol (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918 -Propagandadan Millî Kimlik İnşâsına-, İstanbul: İletişim Yay.
• Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C. 5. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Tekin, Yusuf (2002). “Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket İştirak Çevresinin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme’’, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 57(4): 171-184.
• Temür, Haydar (2017). “Kendi Yayınları Çerçevesinde Osmanlı Sosyalist Fırkası Çevresinin Fikirleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 60: 233-276.
• Topçuoğlu, Hayriye (2001). “Bektaşi Ahmet Rıfkı, Hayatı ve Eserleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 20: 135-220.
• Ulucutsoy, Hasan (2019). Türk Savaş Edebiyatı ve Propaganda (1828-1912), Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üni.
• Uslu, Ateş (2014). “Avrupa'da Erken Dönem Sosyalist Teori ve İşçi Hareketleri (1830-1840)”, Akademik İncelemeler Dergisi, 9 (1): 1-24.
• Üçpınar, Rümeysa (2019). “Nurettin Rüştü Büngül”, ttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bungul-nurettin-rustu [Erişim Tarihi: 03.03.2022].
• Yücer, Mahmut (2013). Ahmed Rıfkı-Bektâşî Sırrı, (Ed. Serhat Küçük), İstanbul: Kesit Yay.