II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ ROMANLARINDA SİYASİ ERK KARŞITLIĞININ MESLEKLERDEKİ İZDÜŞÜMÜ

Yıl 2022, Sayı: 30, 215 - 234, 30.06.2022

Merve Akbaş

Öz

Sultan II. Abdülhamit döneminde Meşruti rejimin hayata geçirilmesini, basın hürriyetinin sağlanmasını arzulayan ve bunlar için çabalayan, aynı zamanda Avrupa’daki gelişmelerden haberdar, çoğunluğu Tıbbiyeli, Mülkiyeli, Harbiyeli genç bir nesil vardır: Jön Türkler. Jön Türklerin teşebbüslerinde başarıya ulaşmaları sonucunda 23 Temmuz 1908 tarihinde II. Meşrutiyet ilan edilir. Meclis-i Âyan ve Meclis-i Mebusanın yeniden faaliyete başlaması, imparatorluktan cumhuriyete geçiş sürecinin ilk ayağıdır. Sultan II. Abdülhamit idaresinin basın ve yayın faaliyetleri üzerindeki yoğun sansür uygulamasının ortadan kalkması, kısa sürede süreli yayın sayısının artmasına ve edebî eser basımının hızlanmasına imkân sunmuştur. Göreceli özgürlük ortamında neşredilen romanların bir kısmı siyasi içeriklidir ve doğrudan padişah ile hükûmetini hedef almaktadır. Bunlar içinde parlamenter sisteme geçişin önemli aktörlerinden Jön Türkler ve fikrî ortaklarının padişah idaresinde yaşadıklarını doğrudan konu eden Jönler Mısır’da, Menfî, Kadınlar Arasında, İsyan, Müsebbib?!, Jön Türk ve Sevda-yı Medfun Yahut Safahat-i İstibdat, siyasi erk karşıtı romanlar olarak kabul edilebilir. Roman kahramanlarının hafiyelerce jurnallenişleri, sürgünler nedeniyle eğitimlerinin yarıda kalışı yahut mesleklerini icra edemeyişleri, bu konuyu işleyen eserlerin kurgusunda önemli bir rol üstlenmektedir. Bu çalışmada siyasi erk karşıtı roman kahramanlarının meslek erbabı olarak kurguda yer alış biçimleri ile Sultan II. Abdülhamit idaresine yönelttikleri eleştiriler incelenerek mesleğin roman türündeki işlevi sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet dönemi, Jön Türkler, meslekler, II. Abdülhamit, siyasi roman

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (1326). Jön Türk. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.
• AYDIN, E. (2002). “1872-2000 Yılları Arasında Yazılan Türk Romanları Bibliyografyası”. Hece (Türk Romanı Özel Sayısı). S. 65-66-67, s. 816-841.
• Bekir Fahri [İDİZ] (1327). Jönler Mısır’da. İstanbul: Kütüphane-i Cihan.
• CARTER, V. F. (2020). Kalemiyeden Mülkiyeye: Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cevdet Kudret (2000). Abdülhamit Döneminde Sansür. 1. Cilt. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• ÇANAKLI, L. A. (2010). Türk Romanında Bürokrasi ve Memurlar (1872-1950). İstanbul: Özgür Yayınları.
• EMECEN, F. (1991). “Bâlâ”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 4, s. 554.
• ERKUL YAĞCI, A. S. (2011). Turkey’s Reading R(evolution) A Study on Books, Readers and Translation (1840-1940). Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Fazlı Necib (1325). Menfî. Basım yeri bilinmiyor.
• GÖR, E. (2019). “II. Abdülhamid Dönemi’nden Bir İstihbaratçı Profili: Serhafiye Fehim Paşa (1873-1908)”. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3/1, 71-84.
• GÜNDÜZ, O. (2013). İkinci Meşrutiyet Romanı 1908-1918 Yapısal ve Tematik İnceleme. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İDİZ, B. F. (2013). Jönler Mısır’da. (Haz. Âdem Özbek). Ankara: Kurgan Yayınları.
• KARACA, A. (1991). “Ahmet Midhat Efendinin Jön Türk Adlı Romanı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 9/1, 121-141.
• KARAKIŞLA, Y. S. (2015). Eski Zamanlar Eski İnsanlar Osmanlı Toplumsal Tarihi Üzerine Yazılar (1876-1926). İstanbul: Doğan Kitap.
• KOÇU, R. E. (1971).“Ermeni, Ermeniler”. İstanbul Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul: Koçu Yayınları, s. 5203-5204.
• LANSON, G. (1937). İlimlerde Usul: Edebiyat Tarihi. Çev. Yusuf Şerif. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• MARDİN, Ş. (2011). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• MARDİN, Ş. (2015). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mehmet Celal (1910?). İsyan. İstanbul: Meşrutiyet Matbaası.
• MORAN, B. (2007). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• OKAY, O. (2011). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Safvet Nezihi (1325). “Kadınlar Arasında”. Resimli Roman, S. 1, s. 1-51.
• Safvet Nezihi (1326). Müsebbib?!. İstanbul: Cihan Matbaası.
• Tahsin Paşa (2017). Yıldız Hatıraları. (Haz. Ahmet Zeki İzgöer). İstanbul: İz Yayıncılık.
• TOPRAK, Z. (1987). “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Müstehcen Avam Edebiyatı”. Tarih ve Toplum. S. 38, s. 25-28.
• Vodinalı H. Remzi (1327). Sevda-yı Medfun Yahut Safahat-i İstibdat. İstanbul: Uhuvvet Matbaası.
• YİNER. A. (2007) “Müşir Receb Paşa”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 34, s. 508.