Osmanlı Devleti’nin İngiltere’ye Osmanlı Bankası Aracılığı İle Bakır İhracı: Ergani Madeni 1880-1914

Yıl 2022, Sayı: 31, 115 - 128, 30.12.2022

Engin Aras

Öz

Osmanlı İmparatorluğu topraklarında emanet usulüne göre işletilen bir bakır madeni olan Ergani Madeni, devletin ihtiyacını karşıladıktan sonra ortaya çıkan fazla ürünü piyasaya arz etmiştir. Fakat bakırların yurt içinde toptan satışı pek mümkün olmaması nedeni ile ufak parçalar halinde satılmaktaydı. Bu durum ise devletin ihtiyaç duyduğu likidite ihtiyacını karşılamaktan uzaktı. Bu nedenle bakırların yurt dışına ihraç edilerek toplu halde satılması likidite ihtiyacını daha hızlı karşılayabilmekteydi. İhracatta kullanılacak aracılar ise özel sektörden seçildiğinde, devletin aldığı avansa yüksek faiz uygulayarak bakır ihracından elde edilecek kârları azaltmaktaydı. Bu nedenle yurt dışında -özellikle İngiltere'de- şubesi bulunan Osmanlı Bankası ile ihracatın birlikte yürütülmesi kararlaştırıldı. Osmanlı Bankası ile birlikte yürütülen ihracat süreci bakırın hızlı bir şekilde satılmasını sağlamakla beraber devletin likidite ihtiyacını (avans) karşılamakta sorunu olmayan bir sermaye yapısına da sahip olması nedeni ile devlet için uygun bir seçim olarak görünmekteydi. Bu çalışmada, madenin devlet ihtiyacı dışında kalan bakırın yurt dışına ihracatı incelenmiştir. İhracat sürecinde 1880-1914 yılları arasında Osmanlı Bankası ile Osmanlı Devleti arasında 24 sözleşme yapılmış ve toplam 16.578 ton bakır ihraç edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bakır, Osmanlı Bankası, İhracat, Ergani Madeni, İhracat Masrafları

COPPER EXPORT OF THE OTTOMAN EMPIRE TO ENGLAND VIA THE OTTOMAN BANK: ERGANI MINE 1880-1914

Öz

Ergani Mine, which is a copper mine operated according to the trust (trusteeship) method in the territory of the Ottoman Empire, supplied the surplus product to the market after meeting the needs of the state. However, since it was not possible to wholesale copper in the country, it was sold in small pieces. This situation was far from meeting the liquidity needs of the state. For this reason, exporting copper to abroad and selling it in bulk could meet the liquidity need more quickly. When the intermediaries to be used in exports were selected from the private sector, they applied high interest to the advance received by the state, reducing the profits to be obtained from copper exports. For this reason, it was decided to carry out exports together with the Ottoman Bank, which has branches abroad -especially in England-. The export process carried out together with the Ottoman Bank seemed to be a suitable choice for the state as it had a capital structure that had no problem in meeting the liquidity need (advance) of the state as well as enabling the rapid sale of copper. In this study, the mine's export of copper, which is out of state needs, to abroad has been examined. During the export process, 24 contracts were made between the Ottoman Bank and the Ottoman Empire between 1880 and 1914, and a total of 16,578 tons of copper was exported.

Anahtar Kelimeler

Copper, Ottoman Bank, Export, Ergani Mine, Export Expences

Kaynakça

• Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı, BOA.A.MKT.MVL.35-92.
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası, BOA.BEO.1990-149202, 824-61741, 842. 61741, 1340, 1765- 132360, 3236, 1765-132360, 3236, 3417. Cevdet Askeriye, BOA.C.AS.1009-441772. Hatt-ı Hümâyun, BOA. 567-27828.
• Hariciye Nezâreti Londra Sefareti Belgeleri, BOA.HR.SFR.3.394, 477-84, 477-51, 481, 482-47, 495-28, 539-11.
• İrâde - Meclis-i Mahsus, BOA.İ.MMS. 54-2414, 128.
• Ticâret, Nâfia, Ziraat, Orman Maâdin Nezâretleri Defterleri, BOA.Td.991, 992, 994, 995, 996, 997, 998, 999, 1000, 1004, 1015, 1016, 1017, 1029.
• Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı, BOA.Y.A.RES.122.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, BOA.Y.MTV.297-156, 31-148.
• Aras, E. (2020), Bir Osmanlı Sanayi Teşebbüsü Olarak Tokat Kalhanesi 1840-1920. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çağatay, N. (1943), “Osmanlı İmparatorluğunda Maden İşletme Hukuku”, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, no. 2(1), s. 117-126.
• Dalloz, E. (1862), De La Propriete Des Mines Et De Son Organisation Legale En France Et En Belgique, Dunod. Paris: Libraire-Editeur.
• Delaney, N. (2018), Copper Capitalism: The Making Of A Transatlantic Market In Metals, 1870-1930, (Phd Thesis), Case Western Reserve University.
• Fidan, E. (2017), “Madenciliğin Beşiği Anadolu: Tarih Öncesi Dönemlere Ait Bakır Yatakları”, Belleten, no. LXXXI(292), s. 667-676.
• Jessop, J. and Martin T. (2002), The International Copper Industry. Cambridge: Woodhead Publishing Limited.
• Porter, K. E. and others, Copper Statics, U.S. Geological Survey, https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/copper-statistics-and-information. (27 Aralık 2021)
• Refik, A. (1989), Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri (967-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Stainer, H. P. (1979), “The Copper Ore Trade Of South West England in the Nineteenth Century”, The Journal of Transport History, no.5/1, s. 18-35.
• Tızlak, F. (1991), Keban Ergani Yöresinde Madencilik (1780-1850), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi SBE.
• Tızlak, F. (1996). “XIX. Yüzyılın Ortalarında Osmanlı Maden Yatakları”, Belleten, no. LX(229), s. 703-718.
• Zengin, E. (2018), ”Ergani Bakır Madeni-i Hümayûnu (1900-1918)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, no. 22/2, s. 933-959.