NEVÂYÎ’NİN HAYRETÜ’L-EBRÂR ADLI MESNEVİSİNDE GEÇEN OLUMLU İNSAN TİPLERİ

Yıl 2023, Sayı: 32, 179 - 195, 30.06.2023

Fatma Kılıç

Öz

Evrenin var oluşundan bu yana insanoğlu, yaşamla ilgili çeşitli sorular sormuş hep özünü, var oluş sebebini ve kendini var edeni merak etmiştir. Bununla ilgili pek çok filozof, âlim ve din adamı fikir yürütmüş, çeşitli görüşler ortaya koymuştur. Ortak nokta hiçbir şeyin öylesine ve boş yere olmadığıdır. İnsan duyan, düşünen, hisseden, değerlendiren kısacası tüm diğer canlılara göre hayatı farklı yaşayan bir varlıktır. Yaşam serüveni boyunca deneyimlerinden dersler çıkarır, değişir, dönüşür her defasında özüne yeni bir şeyler katar. Dinler, kültürler ve toplumsal yasalar insanın davranışlarını sınırlandırır ve diğer insanlarla olan ilişkilerini de düzenler. Toplumların bir arada yaşama dürtüleri, onların birbirleriyle olan ilişkileri açısından tutum ve davranışlarında pozitif ve yapıcı olmayı gerektirir. Çağatay Türkçesinin şekillenmesinde çok büyük katkıları olan Ali Şir Nevâyî’nin “iyi insanlar kitabı” olarak da aktarılan Hayretü’l-Ebrâr adlı mesnevisi, tüm insanlığa örnek teşkil edecek olan “iyi insanı”; tasavvufî deyişle İnsan-ı Kâmil’i anlatır. Bu çalışmada Hayretü’l-Ebrâr’da geçen olumlu insan tiplerinden bahsedilmiştir. İnceleme bölümü kişileri belli ölçülere göre çeşitli tipler halinde inceleyen ve psikolojinin bir kavramı olan tipoloji baz alınarak yapılmıştır. Eserde vefâlı, merhametli, cömert, hayâlı gibi olumlu kavramları karşılayan insan tipleri kategorize edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâyî, Hayretü’l-Ebrâr, olumlu insan tipleri

Kaynakça

• AYDIN, H (2016). Kur’an’da İnsan Psikolojisi. Ankara: Fecr Yayınevi.
• ALTUNIŞIK, M. A. (2020). “Shaftesbury’de Ahlakın Temeli: Ahlak Duygusu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlayihat Fakültesi Dergisi, 48: 335-362.
• BUDAK, S. (2009). Psikoloji Sözlüğü. Dördüncü Baskı. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınlar.
• ÇAĞBAYIR, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük, Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GÖKCAN, M. (2018). “Tasavvufta Tevekkül Anlayışı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/1: 131-165.
• GÜNEY, S. (2004). Açıklamalı Yönetim Organizasyon ve Örgütsel Davranış Terimler Sözlüğü, Birinci Baskı. Ankara: Siyasal Kitapevi.
• KOÇYİĞİT, T. (1993). Kur’ânı Kerim ve Türkçe Meali. Ankara: Kılıç Kitabevi Yayın ve Dağıtım.
• SERİNSU, A. N. (2009). Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: MEB Yayınevi.
• SERT, H. E. (2002). Kur'an-ı Kerim Işığında İnsan Tipleri ve Davranışları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TÜRK DİL KURUMU (1998). Türkçe Sözlük 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TELLİ, M. (2013). Hayâ Kavramında Peygamberlerin Örnekliği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TOPRAK, F. (2017) “İnsan-ı Kâmil’e Bakışlarıyla Yusuf Has Hacip ve Hoca Ahmed Yesevî”. bilig, 80: 95-122.
• TOPRAK, F. (2021). Tasavvufî ve Edebî Yönleriyle Alî Şîr Nevâyî. Ankara: Akçağ Yayınları.
• TÜRK, V., ve DOĞAN, Ş. (2015). Ali Şir Nevâyî Hayretü’l-Ebrâr. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ÜNLÜ, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• ÖNAL R. (2008). “Kur’an’da Îmânî ve Ahlâkî Bir Tavır Olarak Sabır”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12/2: 439-466.
• YÜKSEL Y (2006). Tasavvufta Sabır ve Şükür. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.