On Different Variants In The Khwarezm Turkish Fortune-Telling Book

Yıl 2024, Sayı: 34, 113 - 127, 30.06.2024

Duygu Yavuz Öz

Öz

The text called Khwarezmian Turkish Fortune Book, which is registered in Topkapi Palace Museum Koguslar Section number 1057, is located between pages 71b-129b in a 129-leaf multi-textual manuscripts (mecmua), and is thought to have been written in 1362. Like other Khwarezmian Turkish texts, it combines elements and variants of Oghuz and Kipchak dialects. However, it has been observed that the Khwarezm Turkish Fortune Book contains variants that are not found in other Khwarezm Turkish works. The aim of the study is to show the variations of the words in this category in the texts of synchronous periods and in the texts of previous historical periods and to reveal the common and different aspects of the usages in the Khwarezm Turkish Fortune Book. For this purpose, texts and dictionaries belonging to the Kokturk, Uyghur, Karakhanid, Old Anatolian, Khwarezm and Kypchak Turkish periods were scanned, the phonetic events occurring in the words in these periods were stated, and at the end of each article, the usages in the Khwarezm Turkish Fortune Book were compared with the usages in synchronous period texts. It is thought that the Khwarezmian Turkish Fortune Book is an important work both in Khwarezmian Turkish and in the Turkish language in general, as it contains variants that are not found in synchronous period texts.

Anahtar Kelimeler

Khwarezmian Turkish Fortune Book, Oghuz, Kypchak, variant, phonetic

HAREZM TÜRKÇESİ FAL KİTABI’NDAKİ FARKLI DEĞİŞKELER ÜZERİNE

Öz

Topkapı Sarayı Müzesi Koğuşlar Bölümü 1057 numarada kayıtlı olan, 129 varaklık bir mecmuanın içerisinde 71b-129b sayfaları arasında yer alan ve 1362 yılında istinsah edildiği düşünülen Harezm Türkçesi Fal Kitabı adlı eser, diğer Harezm Türkçesi eserleri gibi Oğuz ve Kıpçak ağızlarına ait unsurları ve değişkeleri bir arada taşımaktadır. Bununla birlikte Harezm Türkçesi Fal Kitabı’nda, diğer Harezm Türkçesi eserlerinde bulunmayan değişkelerin yer aldığı görülmüştür. Çalışmanın amacı bu kategorideki sözcüklerin diğer dönem metinlerindeki ve önceki tarihî dönem metinlerindeki değişkelerini göstermek ve Harezm Türkçesi Fal Kitabı’ndaki kullanımların onlarla ortaklaşan ve farklılaşan yönlerini ortaya çıkarmaktır. Bu amaç doğrultusunda Köktürk, Uygur, Karahanlı, Eski Anadolu, Harezm ve Kıpçak Türkçesi dönemlerine ait eser ve sözlükler taranmış, bu dönemlerde sözcüklerde gerçekleşen ses olayları belirtilmiş, ayrıca her maddenin sonunda Harezm Türkçesi Fal Kitabı’ndaki kullanımlar ile diğer dönem metinlerindeki kullanımlar karşılaştırılmıştır. Harezm Türkçesi Fal Kitabı’nın diğer dönem eserlerinde bulunmayan değişkeleri barındırması dolayısıyla hem Harezm Türkçesi özelinde hem de Türk dili genelinde önemli bir eser olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi Fal Kitabı, Oğuz, Kıpçak, değişke, fonetik.

Kaynakça

• ATA, A. (1998). Nehcü’l-Ferādís, Uştmaḫlarnıŋ Açuḳ Yolı. III Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ATA, A. (2019). Rabġūzí, Ḳıṣasü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) Giriş-Metin-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ATA, A. (2002). Harezm – Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 36. DEMİRCİ, Ü. Ö., KARSLI, S. (2014). Kutb’un Husrav u Şirin’i –Dizin-. İstanbul: Kesit Yayınları. DİLÇİN, C. (1991). Mes’ûd Bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr, İnceleme, Metin, Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. DOĞAN, C. (2022). XIV-XV. Yüzyıl Tarihî Türk Yazı Dillerinde Lehçe Karışmaları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. DURUKOĞLU, G. (2022). Dîvânu Lugâti’t-Türk’e Göre 11. Yüzyıl Türk Dili Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.