HAÇLI KAYNAKLARINDA TÜRK ALGISI

Yıl 2024, Sayı: 35, 117 - 133, 30.12.2024

Ayşe Çekiç

Öz

Haçlı seferleri tarihsel bağlamda Avrupa’nın Doğu İslam dünyasına düzenlediği ön kolanyal bir girişim olmanın yanında; bu girişimin fikri dayanak noktalarını da inşa eden bir süreçtir. Haçlı kaynak literatürünün oluşumunun temel amacı Haçlı seferlerinin sebep, süreç ve sonuçlarını Haçlı bakış açısıyla ele almaktır. Mevcut bakış açısıyla kaleme alınan ve çoğunluğu din adamlarının zihin dünyasından çıkmış Haçlı kronikleri dönemin Haçlılarını resmederken; Haçlıların düşmanlarını da aynı kararlılıkla resmetmiştir. Bu durum Haçlı kaynaklarında, ontolojik olarak var olma dürtüsüyle yapılmış ve epistemolojik bağlamda Haçlı külliyatına düşmanın kim olduğu düşüncesini yerleştirmiştir. Bu makalede Haçlı kaynaklarında Türklerin nasıl ve ne şekilde ele alındığı konusu incelenmiştir. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasının uzun vadeli bir çıktısı olan Haçlı seferlerinin kaynak külliyatındaki Türk algısının korku üzerinden işlenip, akabinde tekfir ve İslam karşıtlığıyla derinleştirilmesi, Haçlı kimliğini ötekini resmetmesi üzerinden koyulaştırmıştır. Bu bakış açısı Avrupa literatüründe Türklerin algılanışı meselesine Türk düşmanlığı bağlamında da bir paradigma sunmuştur. Makalede kavram analizi yöntemi kullanılmış ve bu minvalde Türkleri tanımlayan kavramların Haçlı/Batılı aklındaki çerçevesi çizilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Haçlı seferleri, Haçlı kaynakları, Türkler, İslam, Korku, Tekfir

Turkish Perception in Crusader Sources: Fear Takfir and Anti-Islamism

Öz

In the historical context, the Crusades were not only a pre-colonial attempt organised by Europe against the Eastern Islamic world, but also a process that built the intellectual foundations of this attempt. The main purpose of the formation of the Crusader source literature is to address the causes, processes and results of the Crusades from a Crusader perspective. The Crusader chronicles, which were written from the existing perspective and mostly emerged from the minds of the clergy, portrayed the Crusaders of the period; they also portrayed the enemies of the Crusaders with the same determination. This was done out of a drive to exist ontologically in Crusader sources and epistemologically embedded in the Crusader corpus the idea of who the enemy was. This article examines how and in what way the Turks are treated in the Crusader sources. The perception of the Turks in the source corpus of the Crusades, which was a long-term outcome of the Turkification and Islamization of Anatolia, was processed through fear and then deepened with takfir and anti-Islamism, and this deepened the Crusader identity through the portrayal of the other. This perspective has also created a paradigm for the perception of Turks in European literature in the context of Turkophobia. In this article, the concept analysis method was used and in this context, the framework of the concepts defining the Turks in the Crusader/Western mind was tried to be drawn.

Anahtar Kelimeler

Crusades, Crusader Sources, Turks, Islam, Fear, Takfir

Kaynakça

• ABU’L FARAC. (1999). Abû’l-Farac Tarihi (C. II) (çev. Ömer Riza Doğrul). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• AGIBALOVA G., DONSKOY Ye. (2017). Ortaçağ Tarihi (çev. Çağdaş Sümer). İstanbul: Yordam Yayınları.
• ALTINAY, A. R. (2021). Haçlılar. İstanbul: Panama Yayınları.
• Anonim Haçlı Tarihi Gesta Francorum (2013). (çev. E. Ayan). İstanbul: Selenge Yayınları.
• ARJANA, S. R. (2019). Batı Tahayyülünde Müslümanlar (çev. M. Murtaza Özeren). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• ASBRIDGE, T. (2014). Haçlı Seferleri (çev. Ekin Duru). İstanbul: Say Yayınları.
• ATTALEIATES, M. (2008). Tarih (çev. Bilge Umar). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• AUGUSTINUS, A. (2021a). Tanrı Devleti (Seçmeler) (çev. Öncel Sencerman). İstanbul: BilgeSu Yayınları.
• AUGUSTINUS, A. (2021b). Tanrı Şehri (haz. Kadir Canatan). İstanbul: Eski Yeni Yayınları.
• BARBER M., BATE K. (t.y.). Letters From the East (Crusaders, Pilgrims and Settlers in the 12th-13th Centruies). London: Ashgate.
• BLOCH, M. (1983). Feodal Toplum (çev. Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: Savaş Yayınları.
• BRAUDEL, F. (2016). Tarih Üzerine Yazılar (çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• BRENTANO, F. F. (1934). Les Croisades. Paris: Flammarion.
• BRYENNIOS, N. (2008). Tarihin Özü (çev. Bilge Umar). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• CAFFARO. (2013). Genoa and The Twelfth-Century Crusades (çev. Martin Hall, Jonathan Phillips). London: Ashgate.
• CARDINI, F. (2004). Avrupa ve İslam (çev. Gürol Koca). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• COLLINGWOOD, R. G. (2019). Tarih Tasarımı (çev. Kurtuluş Dinçer). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• COX M. A., G. W. (2018). Haçlı Savaşları Tarihi (çev. İhsan Durdu). İstanbul: Ark Yayınları.
• CURTIS, M. (2015). Şarkiyatçılık ve İslam (çev. Mehtap Çakır). İstanbul: Matbu Yayıncılık.
• ÇALIŞIR, A. O. (ed.). (2018). Denizaşırı Ülkeden Havadisler: Haçlıların Mektupları (1097-1252). İstanbul: Kutlu Kitabevi.
• ÇEKİÇ, A. (2023a). “Aziz Augustinus’un Tanrı Devleti’ni Kurmak: Papa II. Urbanus ve Haçlı Savunusu”. Akademik İncelemeler Dergisi, 18/2: 381-401.
• ÇEKİÇ, A. (2023b). “Düşman Yaratma Aracı Olarak Tarih Yazımı: Haçlı Kaynaklarında Kutsal Şehir Algısı ve Kudüs”. Journal of Oriental Studies, 42: 75-94.
• DAWSON, C. (1992). Batı’nın Oluşumu (çev. Dinç Tayanç). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• DEMİRKENT, I. (1997). Haçlı Seferleri. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• DEUİLLİ ODO. (2021). II. Haçlı Seferi (VII. Louis’in Doğu’ya Seyahati) (çev. Caner Togaç). İstanbul: Kronik Yayınları.
• DIEHL, C. (2018). Bizans İmparatorluğu Tarihi (çev. Selim Sezer). İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Dördüncü Haçlı Seferi’nin Anonim Kaynakları. (2022). (çev. Abdurrahman Onur Çalışır). İstanbul: Selenge Yayınları.
• EBU’L-FİDÂ, (1997). El-Muhtasar fi-Ahbari’l Beşer (C. II). Beyrut. Dârül Kütübül İlmiyye.
• EUTROPIUS. (2016). Kısa Roma Tarihi (çev. Çiğdem Menzilcioğlu). İstanbul: Alfa Yayınları.
• FULCHER OF CHARTRES. (t.y.). A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127 (çev. Frances Rita Ryan). Knoxville: The University of Tennesse Press.
• FULCHERİUS CARNOTENSİS. (2009). Kudüs Seferi “Kutsal Toprakları Kurtarmak” (çev. İlcan Bihter Barlas). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• GEOFFROI DE VILLEHARDOUIN, HENRI DE VALENCIENNES. (2016). IV. Haçlı Seferi Kronikleri (çev. Ali Berktay). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• GIBBON, E. (2019). Roma İmparatorluğunun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi (C. II) (çev. Asım Baltacıgil). İstanbul: İndie Yayınları.
• GINZBURG, C. (2016). Peynir ve Kurtlar: Bir 16. Yüzyıl Değirmencisinin Evreni (çev. Ayşen Gür). İstanbul: Metis Yayınları.
• GORDLEVSKİY, V. A. (2019). Küçük Asya’da Selçuklular (çev. Abdulkadir İnan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GOTTHEIL, R. J. H. (2021). Bir Hristiyan Bahira Efsanesi (çev. Fatımatüz Zehra Kamacı). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• GUNTHER VON PAIRIS. (2022). Konstantinopolis’in Zaptı (Bir Keşişin Kaleminden IV. Haçlı Seferi) (çev. Kutsi Aybars Çetinalp). İstanbul: Kronik Yayınları.
• HERRIN, J. (2016). Bizans Bir Ortaçağ İmparatorluğunun Şaşırtıcı Yaşamı (çev. Uygur Kocabaşoğlu). İstanbul: İletişim Yayınları.
• HEYD, W. (2000). Yakın-Doğu Ticaret Tarihi (çev. Enver Ziya Karal). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• HILLENBRAND, C. (2015). Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri (çev. Nurettin Elhüseyni). İstanbul: Alfa Yayınları.
• HOLT, P. M. (1999). Haçlılar Çağı 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu (çev. Özden Arıkan). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• HOUSLEY, N. (2016). Haçlı Seferleri ve Osmanlı Tehdidi (çev. Mehmet Moralı). İstanbul: Alfa Yayınları.
• İBNÜ’L-ESÎR. (2016). El- Kâmil fi’t- Târîh Tercümesi (C. 8) (çev. Heyet). İstanbul: Ocak Yayınları.
• JONES, D. (2020). Haçlılar: Kutsal Topraklar Uğruna Yapılmış Savaşların Kanla Yazılmış Öyküsü (çev. Melisa Miller). İstanbul: Kuzey Yayınları.
• KALIN, İ. (2016). Ben Öteki ve Ötesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• KERR, G. (2011). Charlamagne’den Lizbon Antlaşması’na Avrupa’nın Kısa Tarihi (çev. Cumhur Atay). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• KORUNUR, H. (2019). Itinerarium Peregrinorum Et Gesta Regis Ricardi Işığında III. Haçlı Seferi (1189-1192). Ankara: Kitabevi Yayınları.
• LOCKE, J. (1999). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme (çev. Meral Delikara Topçu). İstanbul: Öteki Yayınları.
• MAALOUF, A. (2016). Arapların Gözünden Haçlı Seferleri (çev. Ali Berktay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• MICHAUD, J. F. (2011). Haçlı Seferlerinin İlginç Olayları (çev. Güray Kırpık). İstanbul: Lotus Yayınları.
• MÎRHÂND. (2015). Ravzatu’s-Safâ fî Sireti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefa (çev. Erkan Göksu). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• MORRISON, C. (2005). Haçlılar (çev. Nermin Acar). Ankara: Dost Yayınevi.
• NICHOLSON, H. J. (1997). Chronicle of the Third Crusade (A Translation of the Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi). Aldershot: Ashgate.
• OSTROGORSKY, G. (2011). Bizans Devleti Tarihi (çev. Fikret Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• PAUL, H. (2019). Tarih Teorisi (çev. Büşra Helvacıoğlu). İstanbul. Yeni İnsan Yayınları.
• PETER TUDEBODUS. (2019). Bir Tanığın Kaleminden Birinci Haçlı Seferi Kudüs’e Yolculuk (çev. Süleyman Genç). İstanbul: Kronik Yayınları.
• PIRENNE, H. (2006). Hz. Muhammed ve Charlemagne (çev. Mehmet Ali Kılıçbay). İstanbul: İmge Yayınları.
• PIRENNE, H. (2022). Avrupa Tarihi (çev. Sinan Akbaytürk). İstanbul: Selenge Yayınları.
• POLAT, Z. (2019). “Kudüs Katliamı Bağlamında Haçlı Seferlerinin Sebepleri”. Milel ve Nihal, 16/1: 175-198.
• RAIMUNDUS AQUILERS. (2019). Haçlılar Kudüs’te Bir Papazın Gözünden İlk Haçlı Seferi (haz. Süleyman Genç). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• ROBERT MONK. (2013). The Historia Iherosolimitana of Robert The Monk (ed. D. Kempf, M. G. Bull). Princeton: Boydell Press.
• RUNCIMAN, S. (2008). Haçlı Seferleri Tarihi (C. 1) (çev. Fikret Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SEVİM, A. (2014). Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: TTK Yayınları.
• SEVİN, V. (2019). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I. Ankara: TTK Yayınları.
• SHAKESPEARE, W. (2020). Othello (çev. Özdemir Nutku). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• The Deeds of The Franks and The Other Pilgrims to Jerusalem (1979). (ed. Rosalind Hill). New York: Clarendon Press.
• The Gesta Tancredi of Ralph of Caen (2005). (çev. Bernard S. Bachrach, David S. Bachrach). London: Ashgate.
• TURAN, O. (2010). Selçuklular ve İslâmiyet. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• TURAN, O. (2014). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• USTA, A. (2016). Çıkarların Gölgesinde Haçlı Seferleri. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• VASILIEV, A. A. (2016). Bizans İmparatorluğu Tarihi (çev. Tevabil Alkaç). İstanbul: Alfa Yayınları.
• WATSON, P. (2020). Fikirler Tarihi: Ateşten Freud’a (çev. Heyet). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• WİLLERMUS TYRENSİS. (2016). Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği-Başlangıçtan Kudüs’ün Zaptına Kadar- (çev. Ergin Ayan). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• WİLLERMUS TYRENSİS. (2019). Haçlılar Türkler Karşısında Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği III (1143-1184) (çev. Ergin Ayan). İstanbul: Kronik Yayınları.
• WILLIAM ARCHBISHOP OF TYRE. (1943a). A History of Deeds Done Beyond the Sea (C. I). Columbia University Press.
• WILLIAM ARCHBISHOP OF TYRE. (1943b). A History of Deeds Done Beyond the Sea (C. II). Columbia University Press.
• YOUSIF, E. I. (2009). Süryani Vakanüvisler (çev. Mustafa Aslan). İstanbul: Doz Yayıncılık.
• ZONARAS, I. (2008). Tarihlerin Özeti (çev. Bilge Umar). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.