ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE MANZUM BİÇİMDE YAZILMIŞ ÜÇ FARKLI ATTİLÂ OYUNUNUN BENZERLİKLERİNE DAİR BAĞLAM OKUMASI

Yıl 2024, Sayı: 35, 181 - 206, 30.12.2024

Tolga Alver

Öz

Bu çalışmada Erken Cumhuriyet Dönemi edebî ürünleri arasında olan Behçet Kemal Çağlar’ın Attilâ, S. Behzat Budak’ın Attilâ’nın Düğünü ve M. Kemal Ergenekon’un Attilâ oyunlarının benzer yönleri üzerine odaklanılmıştır. Yeni kurulan Türk devletinin kabul etmiş olduğu Türk Tarih Tezi’nin halk arasında kabulü, yaygınlaştırılması için devletin kültürel aygıtları da kullanılmış; bu doğrultuda edebî metinler kaleme alınmıştır. Türklerin Osmanlı Devleti’nden önce de bir tarihinin olduğu kanıtlamak, Orta Asya’dan gelerek Avrupa’da ve Asya’da büyük devletler kurduklarını anlatmak için birçok metin kurgulanmıştır. Çalışmada ele alınan oyunlar da bu amaçlarla yazılmış, Hun hükümdarı Attilâ’yı merkeze alan metinlerdir. Bu metinlerde genellikle Attilâ’nın Avrupa’da kurmuş olduğu hâkimiyet üzerine odaklanılmıştır. Behçet Kemal Çağlar’ın Attilâ oyununda metin papanın Attilâ’ya yalvarması ile biterken diğer oyunlar Attilâ’nın ölümüyle sonlanır. Oyunlarda bazı farklılıklar bulunsa da hikâyeler genel anlamda benzer biçimde aktarılmıştır. Çalışma metinlerin kurgusal benzerlikleri yanında Turan ve Türkçülük fikirleri, Türk Tarih Tezi, kut inancı ve inanç meselesi, Attilâ ile Mustafa Kemal Atatürk arasında kurulan özdeşlik, kurgusal zamandan yazılan tarihe yapılan göndermeler ve biçimsel benzerlikler başlıkları ile detaylandırılmıştır. Aynı dönemi ele alan söz konusu oyunların birçok ortak noktası olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tiyatro, Erken Cumhuriyet Dönemi, Türk Tarih Tezi, Türkçülük

An Evaluation On Three Different Attila Plays Written in The Early Republican Period

Öz

This study focuses on similar aspects of the plays Attilâ by Behçet Kemal Çağlar, Attilâ's Wedding by S. Behzat Budak and Attilâ by M. Kemal Ergenekon, which are among the literary products of the Early Republican Period. The cultural apparatus of the state was also used to popularize and popularize the Turkish History Thesis, which was accepted by the newly established Turkish state; literary texts were written in this direction. Many texts have been edited to prove that the Turks had a history before the Ottoman Empire and to explain that they came from Central Asia and established great states in Europe and Asia. The plays discussed in the study are texts written for these purposes, centering on the Hun ruler Attila. These texts generally focused on the dominance established by Attila in Europe. In Behçet Kemal Çağlar's play Attila, the text ends with the pope begging Attila, while the other plays end with Attila's death. Although there are some differences in the plays, the stories are generally told in a similar way. Article; in addition to the fictional similarities of the texts, the ideas of Turan and Turkism, the Turkish History Thesis, the belief in Kut and the issue of belief, the identity established between Attilâ and Mustafa Kemal Atatürk, references to the history written from the fictional time and formal similarities are detailed under the headings. It has been determined that these plays, which deal with the same period, have many things in common.

Anahtar Kelimeler

Attilâ, theatre, Turkish History Thesis, Early Republican Period

Kaynakça

• AKMAN, Ş. T. (2011). “Türk Tarih Tezi Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Resmî Tarih Yazımının İdeolojik ve Politik Karakteri.” Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 1/1: 80-109.
• ALGAN, H. (2011). Halkevlerinde İnkılâp Temsilleri (1932-1951). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• BÖLÜKBAŞI, Y. Z. (2018). “Türkçü-Turancı Milliyetçiliğin Düşünsel Temelleri Üzerine Bir İnceleme.” Akademik Hassasiyetler, 5/10: 45-60.
• BUDAK, S. B. (1934). Attilâ'nın Düğünü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• BUTTANRI, M. (2002). “Atatürk’ün Tarih Tezinin Devrindeki Tarihî Tiyatro Eserlerine Yansıması.” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2: 25-62.
• ÇAĞLAR, B. K. (1935). Attilâ. Ankara: Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Katipliği, Ulus Basımevi.
• ÇAKIROĞLU, İ. (2022). “Türk Tarih Tezi’nin Türk Müziği Tarihyazımına Etkileri”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 23/2: 407-424.
• DEMİR, G. Y. (2010). “Türk Tarih Tezi ile Türk Dil Tezinin Kavşağında Güneş-Dil Teorisi.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/19: 385-396.
• ERGENEKON, M. K. (1938). Attilâ. Bursa: Yeni Basımevi.
• GÖK, H. H., PULAT, A. (2022). “II. Meşrutiyet (1908-1920) Dönemi ile Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Turancılık Konulu Şiirlerin Tematik Açıdan Karşılaştırılması.” Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/1: 111-133.
• GÖRGÜLÜ, E. (2006). Atatürk’ün Tarih Teziyle İlgili Tiyatro Eserlerinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KARACA, İ. (2020). “Cumhuriyet Dönemi Roman ve Piyeslerinde ‘Attilâ’ (1930-1950)”. Karabük Türkoloji Dergisi, 2/2: 20-64.
• KARADAĞ, N. (1989). “Halkevleri Oyun Dağarcığı (1932-1951).” Erdem, 5/13: 81-122.
• KILIÇ, M. (2007). “Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Milliyetçiliğinin Tipolojisi.” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16: 113-140.
• SİVRİOĞLU, U. T. (2015). “Aryan Teorisi ve Türk Tarih Tezi.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2/6: 1-27.
• SOĞUKÖMEROĞULLARI, M. (2011). “Tiyatro ile Tarihten Milliyetçiliğe: Türkiye’de Attilâ.” Turkish Studies, 6/3: 1509-1533.
• VARNALI, Ö. Ş. (2008). Türkiyede 1932-1950 Sürecinde Halkevleri Temsil Şubelerinin Yurttaş Eğitimine Katkıları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• YILDIRIM, E. (2021). “Türklerdeki Kut Anlayışı İle Mezopotamya’daki Kralın Kutsallığı İnancının Karşılaştırılması.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 70: 325-342.
• ZORLU, S. E. (2022). “Eski Türklerde ve Osmanlı Devletinde Meşruiyet İnancı Bağlamında Devlet Başkanının Belirlenmesi.” Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5/2: 501-533.