Tracing The Spoken Language in Realistic Theater Texts

Yıl 2024, Sayı: 35, 61 - 87, 30.12.2024

İbrahim Karahancı

Öz

Written language and spoken language have developed in two separate branches, in constant interaction throughout history. Although written language is generally prioritized in Turkish language studies, the spoken language that forms the basis of this language has not received much attention for various reasons. One of the most competent text types in which spoken language, which is difficult to follow and requires special analysis methods, can be followed are theater works based on dialogue. The plays written by writers of the realistic movement, based on daily language, have a rich vocabulary in terms of spoken language, as they are at the forefront in terms of spontaneity, believability and truthfulness. In the article where 6 (six) Turkish plays written during the Republican Period were selected as a corpus, the grammatical analysis plane was limited to spoken language elements at the word and phrase level. The identified elements were examined under 8 (eight) headings as exclamations; slang; rude speech/insult/curse/swearing/mocking words; informal speech words; colloquialisms; speech-specific word patterns; repetitions; idioms. In this study, where the importance of theater plays in text-based language studies is emphasized, how theater texts can be subjected to language studies is discussed. It has been observed that these texts provide researchers with intensive language material in many ways, and that they encode forms of close relationship with the act of speech, which is the most natural and lively reflection of language, since they were written specifically to be vocalized. It has been concluded that language researchers can approach the status, development and characteristics of language from a wide window by focusing more on theatre texts; and that theatre researchers can develop more scientific approaches to texts by benefiting from systematic studies of grammar/linguistics.

Anahtar Kelimeler

Language, spoken language, realistic texts, theatre text, vocabulary

GERÇEKÇİ TİYATRO METİNLERİNDE KONUŞMA DİLİNİN İZLERİNİ SÜRMEK

Öz

Yazı dili ve konuşma dili, tarihsel süreçte sürekli etkileşim içerisinde, iki ayrı koldan gelişimlerini sürdürmüşlerdir. Türk dili araştırmalarında genel olarak yazı dili öncelenmekle birlikte bu dile kaynaklık eden konuşma dili çeşitli nedenlerle ilgi görmemiştir. Takip edilmesi zor olan ve özel inceleme yöntemlerine gereksinim duyan konuşma dilinin izlenebileceği en yetkin metin türlerinden biri, karşılıklı konuşma (diyalog) esasına dayalı tiyatro eserleridir. Gerçekçi (realist) akıma bağlı yazarların günlük dili esas alarak kaleme aldıkları oyunlar; doğallık, inandırıcılık ve gerçeğe uygunluk açısından ön planda oldukları için konuşma dili açısından zengin bir söz varlığına sahiptirler. Cumhuriyet Dönemi’nde yazılmış 6 Türkçe oyunun veri tabanı olarak seçildiği makalede, dil bilgisel inceleme düzlemi sözcük ve sözcük öbeği düzeyindeki konuşma dili unsurlarıyla sınırlandırılmıştır. Tespit edilen unsurlar ünlemler; argo; kaba konuşma / hakaret / beddua (ilenme) / sövgü / alay sözleri; teklifsiz konuşma sözleri; halk ağzı; konuşmaya özgü söz kalıpları; tekrarlar; deyimler şeklinde 8 başlıkta incelenmiştir. Metin temelli dil araştırmalarında tiyatro eserlerinin öneminin vurgulandığı çalışmada, tiyatro metinlerinin dil incelemelerine nasıl konu edilebileceği ele alınmıştır. Bu metinlerin birçok açıdan araştırmacılara yoğun dil malzemesi sunmakta olduğu, özellikle seslendirilmek üzere yazıldıkları için dilin en doğal ve canlı yansıtıcısı konuşma edimi ile yakın ilişki biçimlerini kodladıkları görülmüştür. Dil araştırmacılarının tiyatro metinlerine daha çok yönelerek dilin durumu, gelişimi ve özelliklerine olabildiğince geniş bir pencereden yaklaşabilecekleri; tiyatro araştırmacılarının da dil bilgisi / dil biliminin sistematik incelemelerinden yararlanarak metinlere daha bilimsel yaklaşımlar geliştirebilecekleri sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dil, konuşma dili, gerçekçi metinler, tiyatro metni, söz varlığı

Kaynakça

• ACAR, K. (2012). Halk Ağzından TDK Türkçe Sözlük’e Giren Sözler: İlk On Baskının Karşılaştırması. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• AKAR, A. (2014). “Türk Sözlükbiliminde Tanımsız Bir Alan: Sövgü Sözleri”. Dil Araştırmaları, 14: 27-33.
• AKIN, L. (2015). “Konuşma Dili Grameri ve Sözlü Derlemlerden Yararlanarak Konuşma Dili Özelliklerinin Tespiti”. Türkiyat Mecmuası, 25/1: 1-28.
• AKSAN, D. (2008). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AKTUNÇ, H. (1998). Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• AYDEMİR, B. (2010). Dramatik Dil ve Türk Tiyatrosu Model Oyunlarında Yansıması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• AYDEMİR, B. (2020). Dilin Dramatiği, Oyun Yazım Dili / Tiyatroda Sözlü Örgü. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları.
• AYDIN, H. (2011). “Dilde En Az Çaba İlkesi Üzerine”. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1/1: 1-6.
• AYDIN, Y. (2016). “Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Argonun Yeri Üzerine Bir Tartışma”. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5/2: 308-326.
• AYTAŞ, G. (2014). “İletişim Gerekliliği Açısından Tiyatro”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9/3: 239-246.
• BENZER, A., ÜNSAL, F. (2019). “Konuşma Öğretiminin Program ve Ders Kitabı Ekseninde Uygulamaya Yansıması”. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7/3: 647-662.
• ÇAVDAR, Y. (2018). “Kemal Tahir’in ‘Devlet Ana’ Adlı Romanında İkilemeler”. Turkish Studies Language / Literature, 13/12: 111-138.
• DEMİR, N. (2010). “Türkçede Varyasyon Üzerine”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17/2: 93-106.
• DOĞRU, F. (2019a). “Türkçede Konuşma Anında Kendini Düzeltme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, 68: 227-253.
• DOĞRU, F. (2019b). “Ünlemler”. Türkiye Türkçesi III: Sözcük Türleri (ed. Erdoğan Boz). Ankara: Gazi Kitabevi, 169-193.
• DURSUNOĞLU, H. (2006). “Türkiye Türkçesinde Konuşma Dili ile Yazı Dili Arasındaki İlişki”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30: 1-21.
• EYNEL, S. (2018). Özbek Türkçesinde Ünlemler (Art Zamanlı Bir İnceleme). (Yayımlanmamış doktora tezi). Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÖKDAYI, H. (2008). “Türkçede Kalıp Sözler”. Bilig, 44: 89-110.
• GÖKDAYI, H. (2011). Türkçede Kalıp Sözler. Ankara: Kriter Yayınevi.
• HARLEY, T. (2006). “Speech Errors: Psycholinguistic Approach”. The Encyclopaedia of Language and Linguistics (C. 11). Oxford: Elsevier, 739-744.
• İMER, K., KOCAMAN, A., ÖZSOY, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• KANSIZOĞLU, H. B. (2012). “Konuşma Dili ve Yazı Dili Etkileşimi”. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1/1: 217-235.
• KARABULUT, T. (2020). “Gerçeğin Yeniden İnşasında Tiyatroda Gündelik Dilin Kullanımı”. Medeniyet Sanat - İMÜ Sanat Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 6/1: 27-43.
• KARAHANCI, İ. (2023). “Haldun Taner Tiyatrosunda Hitap İfadeleri”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 61: 54-87.
• KARAOĞLU, S. (2022) “Memduh Şevket Esendal’ın Haşmet Gülokan Hikâyesinde Nezaket Stratejileri”. Folklor Akademi Dergisi, 5/2: 377-416.
• KEFELİ, E. (2016). “Edebiyat Argo İlişkisi”. Argo, İstanbul: Ka Kitap Yayınları, 199-213.
• KORKMAZ, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KL: Kubbealtı Lugatı (https://lugatim.com/s/23.04.2024)
• LEVELT, W. J. M. (1983). “Monitoring and Self-Repair in Speech”. Cognition, 14: 41-104.
• LEVELT, W. J. M. (1989). Speaking: From Intention to Articulation. Cambridge, MA: MIT Press/Bradford.
• NUTKU, Ö. (2010). “Oyun Çevirisi ve Sahne Dili: Shakespeare’in İngilizcesi Üzerine Bazı İpuçları”. YEDİ Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 3: 39-42.
• ÖZÜNLÜ, Ü. (2001). Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multilungual Yayıncılık.
• PARLAKPINAR, M. (2023). “Sermet Muhtar Alus’un Onikiler Adlı Romanında Argo Söz Varlığı”. Edebî Eleştiri Dergisi, 7/1: 73-87.
• SAUSSURE, F. de (2001). Genel Dilbilim Dersleri. İstanbul: Multilungual Yayıncılık.
• SEMERCİOĞLU B. (2020). “Tarihsel Gelişim Sürecinde Tiyatronun İşlevi ve Yöntemi”. GÖRÜNÜM Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 8: 21-33.
• SOLAK, C. (2018). “Vüs’at O. Bener’in ‘Ihlamur Ağacı’ Oyununa Edim Bilimsel Bir Yaklaşım”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 57: 245-254.
• SÖNMEZ, S. (1990). “Sözlü Dil/Yazılı Dil”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1: 119-122.
• ŞAHİN, H. (2019). “Türkçede M’li Tekrarlar Üzerine”. International Journal of Humanities and Research, 2: 60-66.
• ŞEN, M. (2016). “Argo Kelimeleri Üzerine”. Argo, İstanbul: Ka Kitap Yayınları, 19-30.
• TDK-GTS: Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (25.05.2024).
• ÜSTÜNOVA, K. (2008). “Dede Korkut Destanlarında, Aşamalı Tekrarların Üslup Özelliklerini Biçimlendirişi Üzerine”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14: 229-237.
• VARDAR, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• YENER, G. (2020). “Hasan Kayıhan’ın ‘Uyanmak’ Romanında Argo, Eski Dil, Halk Dili, Hakaret, Kaba Konuşma ve Teklifsiz Konuşma Sözleri”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 21: 315-332.
• YILDIRIM, A., ŞİMŞEK, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayıncılık.
• YÜCEOL ÖZEZEN, M. (2006). “Türkiye Türkçesinde Sıfat İşlevli Birimler: Dizilim, Nitelik, Nicelik, Birliktelik”. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilimi Araştırmaları)- Festschrift of Orhan Okay II (Orhan Okay Armağanı II), 30: 381-405.
• YÜKSEL, K. (2019). Cumhuriyet Dönemi Oyun Yazarlığında Gerçekçilik. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.