TÜRK KÜLTÜR ÇEVRESİNDE YAY- OK

Yıl 2024, Sayı: 35, 207 - 222, 30.12.2024

Eda Durmuş

Öz

Yay ve ok bir silahın iki ayrı parçasıdır. Yay olmadan ok, ok olmadan da ya kullanılamaz. Yay ve okun asıl amacı silah olarak kullanımına yöneliktir. Bu silah çeşitli toplumlar tarafından kullanılmasına rağmen, en çok Türklerin hayatında yerini almıştır. Yay ve ok adı Türk kavim ve boy adlarında bulunmaktadır. Türkler arasında yay ve ok hâkimiyet anlayışında da yer almaktadır. Türk destan ve tarihi kaynaklarında bu anlayışa dair bilgiler vardır. Bu bilgilere göre yay hâkimiyet, ok ise tabiiyetle sembolize edilmektedir. Söz konusu anlayışın Türk devlet teşkilatına da etki ettiği anlaşılmaktadır. Savaş ve toplantıya davetlerde urug ve boy temsilcilerine ok gönderilmekteydi. Bu bağlamda ok bir davet gereci olarak kullanılıyordu. Her oku alan boy beyleri ve kendine bağlı olanlar yay ve oklarını alarak emredilen yerde toplanıyordu. Şüphesiz Türkler yay ve oku en çok savaş esnasında kullanmaktaydı. Türkler tarafından yaygın olarak normal okların kullanıldığı biliniyor. Bunlar hakkında hem yazılı hem de arkeolojik kaynaklardan bilgi elde ediliyor. Türklerin eğlence ve festivallerde de yay ve ok ön plana çıkıyor. At üzerinde veya yerde belirli hedeflere ok atışları yapılıyor. Bu tür ok atışları Türklerin gerçekleştirdikleri bütün eğlence ve festivallerde asıl yarışmalar arasında yerini alıyor. Türk inançlarında da yay ve ok dikkati çekiyor. Değişik zaman dilimlerinde çubuk ve oklarla kehanette bulundukları kaynaklardan anlaşılıyor.

Anahtar Kelimeler

Türk, boy, yay-ok, hakimiyet, savaş, toplantı, inanç

Bow and Arrow in the Turkic Cultural Environment

Öz

A bow and an arrow are two components of one weapon. They are useless without each other. Although many ancient peoples used this weapon, it was the Turks who made use of it in the most efficient way. The words bow and arrow occur even among Turkic ethnic names. They are also symbols of hegemony. There are historical and legendary records about the political meaning of bow and arrow, the former signifying sovereignty and the latter subordination. That comprehension made some influences over the Turkic state organisations. Supreme rulers used to send arrows to the subject tribal leaders to invite them to a meeting or gathering. The tool for convocation was an arrow. The tribal leaders receiving the arrows went to the decided place to meet the assembly, together with their subject companions and forces, if they meet for a quarrel. But it was surely the battlefields where bows and arrows carried out their essential functions. Ancient Turks used mostly normal arrows, about which there are plenty of written and archaeological records. Bow and arrow were used also during entertainments and festivities. Shooting arrows while riding a horse was the most important contest among them. Bows and arrows functioned also in some occasions in religious issues. Arrow was a tool of prophecy by the oracles.

Anahtar Kelimeler

Ancient Turks, tribe, bow, arrow, sovereignty, war, gathering, beliefs

Kaynakça

• AKSOY, Ö. A., VARDARLI, E. (1993). Derleme Sözlüğü (C. IX). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKSOY, Ö. A., DİLÇİN, D. (1996). Tarama Sözlüğü (C. V). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AMMİANUS MARCELLİNUS (1964). Rerum Gestarum Libri (ed. John C. Rolfe). London: The Loeb Classical Library.
• BANG, W., ARAT, R. R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. Ankara: Burhaneddin Basımevi.
• CAFEROĞLU, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DE GROOT, J. J. M. (1921). Die Hunnen der vorchristlichen Zeit (C. I). Berlin: Walter de Gruyter.
• DONUK, A. (1988). Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Ünvan ve Terimler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• DURMUŞ, İ. (2018). Türk Kültürüne Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DURMUŞ, İ. (2019). İskitler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• EBERT, M. (1921). Südrussland im Altertum, Bonn-Leipzig: K. Schroeder.
• EBERT, M. (1929). “Südrussland Skytho-Sarmatische Periode”. Reallexion der Vorgeschichte, 13: 52-114.
• EBÜLGAZİ BAHADIR HAN (1974). (Şecere-i Terakime) Türklerin Soy Kütüğü (haz. Muharrem Ergin). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• EREN, H., GÖZAYDIN, N., PARLATIR, İ., TEKİN, T., ZÜLFİKAR, H. (1988). Türkçe Sözlük (C. I-II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ESİN, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GOLDEN, P. B. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş (çev. Osman Karatay). Ankara: KaraM Yayınları.
• GÜNALTAY, M. Ş. (1938). “Türk Tarih Tezi Hakkında İntikatların Mahiyeti ve Tezin Kat’i Zaferi”. Belleten, II/7-8, 337-365.
• HERODOTOS (1991). Herodot Tarihi (çev. Müntekim Ökmen). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• HİPPOKRATES (1995). Airs, Water, Places. Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press.
• HUDYAKOV, Y. S. (2002). “Eski Türklerde Silah”. Türkler (C. III). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 468-480.
• İNAN, A. (1987a). “Türk Etnolojisini İlgilendiren Birkaç Terim-Kelime Üzerine“. Makaleler ve İncelemeler (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 628-644.
• İNAN, A. (1987b). “Orun ve Ülüş Meselesi”. Makaleler ve İncelemeler (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 241-254.
• KAFESOĞLU, İ. (1989). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• DLT: Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi (C. I-IV). (çev. Besim Atalay). 1992: Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KOCA, S. (2003). Türk Kültürünün Temelleri (C. II). Ankara: ODES Ltd Şti, Kültür Yayınları.
• KOCA, S. (2005). Selçuklular’da Ordu ve Askerî Kültür. Ankara: Berikan Yayınevi.
• KOCA, S. (2016). Türkiye Selçukluları Tarihi (Sultan Alp Arslan’dan Uluğ Keykubad’a (1071-1220)). Ankara: Berikan Yayınevi.
• KÜHALMİ, K. (1953). “Über die Pfeifenden Pfeile der İnnerasiatischen Reiternomaden”. Acta Orientalia, III/1-2: 45-71.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1986a). “Bayrak”. İslam Ansiklopedisi (C. II). Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 401-420.
• KÖPRÜLÜ, M. F. (1986b). “Artuk Oğulları”. İslam Ansiklopedisi (C. I). Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 617-625.
• KUUN, G. (1981). Codex Cumanicus. Budapest: Budapest Oriental Reprints.
• ORKUN, H. N. (1987). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• PRİTSAK, O. (1954). “Orientierung und Farbsymbolik”. Saeculum, V: 376-383.
• PRİTSAK, O. (1950-1955). “Qara, Studie zur Türkischen Rechtssymbolik”. Zeki Velidi Togan’a Armağan. İstanbul: Maarif Basımevi, 239-263.
• ROLLE, R. (1980). Die Welt der Skythen. Frankfurt: Verlag C. J. Bucher.
• ROUX, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
• SEVİM, A., MERÇİL, E. (2020). Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilat ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SEYİDOF, M. (1983). “Altın Muharibin Soy Etnik Talihi Hakkında”. Kardaş Edebiyatlar, V: 30-39.
• SÜMER, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• TOGAN, A. Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TURAN, O. (1945). “Eski Türklerde Okun Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması”. Belleten, IX/35: 305-318.
• TURAN, O. (1969). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefküresi Tarihi. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• YALTKAYA, M. Ş. (1934). “Mevlana’da Türkçe Kelimler ve Türkçe Şiirler”. Türkiyat Mecmuıası, IV: 111-168.