The Construction and Maintenance of Charismatic Authority in Old Turkic Culture through the Lens of the Verb Kazgan- in Old Turkic Inscriptions Written in Runic Script

Yıl 2025, Sayı: 36, 217 - 241, 30.06.2025

Riza Tuncel

Öz

Erecting inscriptions for the deceased was a significant tradition in ancient Turkic culture. Inscriptions were erected for generally the rulers of the society or individuals who had provided various forms of benefit to the society. The fact that this tradition was primarily centered around rulers can be traced to the charismatic origins of leadership and authority in old Turkic culture. In this context, one of the key terms related to charisma and points out the benefits described in the Old Turkic inscriptions written in runic script is the verb kazgan- and its various forms. In the inscriptions, this word occupies a position where it denotes a secondary action or signifies the outcomes of prior deeds considered successes by the community, thereby serving to establish or reinforce the charismatic authority of leaders. This study first provides an overview of charismatic authority and its reflections in old Turkic society. Following this, the verb kazgan- and its derivatives, as they appear in the Old Turkic inscriptions of the Köktürk, Uighur, and Yenisei periods, are analyzed in relation to the old Turkic understanding of leadership. Moreover, the objects of the verb kazgan- (which called kazgak), the conditions under which this action took place (trade, war, labor, etc.), and who performed it for whom or what (state, khagan, tribe, family, etc.) are examined within the framework of charismatic authority.

Anahtar Kelimeler

the verb kazgan- , old Turkic inscriptions , Yenisei inscriptions , charismatic leadership , old Turkic culture

RUNİK HARFLİ ESKİ TÜRK YAZITLARINDA YER ALAN KAZGAN- EYLEMİNDEN HAREKETLE ESKİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE KARİZMATİK OTORİTENİN İNŞASI VE SÜRDÜRÜLMESİ

Öz

Eski Türk kültüründe ölen kişi için yazıt dikmek önemli bir gelenektir. Adına yazıt dikilenler genellikle toplumun yöneticisi olan ya da topluma çeşitli şekillerde fayda sağlamış kişilerdir. Bu geleneğin özellikle yöneticiler bazında gerçekleşmesinin sebebi, eski Türk kültüründe liderlerin ve onların kurduğu otoritenin karizmatik kökenlerinde aranabilir. Bu bağlamda runik harfli eski Türk yazıtlarında bahsi geçen faydaları ifade eden ve karizma kavramına işaret eden önemli kelimelerden biri de kazgan- eylemi ve bu eylemin çeşitli varyantlarıdır. Bu kelime yazıtlarda, daha önce gerçekleşmiş ve toplum için başarı olarak kabul edilen eylemlerden sonra, kazanılan başarıların sonucunu ifade eden ikincil bir eylem ya da durumu ifade eden, liderlerin karizmatik otoritelerini tesis etmelerini ya da perçinlemelerini sağlayan bir konumdadır. Çalışmada öncelikle karizmatik otorite ve eski Türklerde bu tür otoritenin yansımalarına dair bilgiler verilmiştir. Ardından runik harfli Köktürk, Uygur ve Yenisey yazıtlarında kazgan- eylemi ve bu eylemin varyantlarının ifade ettikleri ile eski Türk kültürünün liderlik anlayışı arasında ilgi kurulmuştur. Ayrıca yazıtlarda kazgan- eyleminin nesnelerinin (kazgak) ne olduğu, eylemin ne şartlarda (ticaret, savaş, çalışma vs.) ve kim tarafından kim/ne (devlet, kağan, boy, aile vs.) için gerçekleştirildiği de karizmatik otorite bağlamında irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kazgan- , eski Türk yazıtları , Yenisey yazıtları , karizmatik otorite , eski Türk kültürü

Kaynakça

• AKINCI VURAL, Z. B., COŞKUN, G. (2007). Örgüt Kültürü İletişim, Liderlik, Motivasyon, Bağlılık ve Performans Açısından Değerlendirme. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• ALYILMAZ, C. (2005). Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu. Ankara: Kurmay.
• ALYILMAZ, C., (2011). “Zanabazar Güzel Sanatlar Müzesindeki Türk Eserleri”. Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) From Ötüken to İstanbul, 1290 Years of Turkish Bildiriler / Papers, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 87-109.
• AYDIN, E. (2013). “Olon Nuur/Galuut (Moğolistan) Yazıtı Üzerine Notlar”. Bengü Beläk Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (ed. Bülent Gül). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 123-130.
• AYDIN, E. (2018). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• AYDIN, E., ALİMOV, R., YILDIRIM, F. (2013). Yenisey–Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: BilgeSu.
• BARFIELD, T. J. (1989). The Perilous Frontier: Nomadic Empires and China, 221 BC to AD 1757. Cambridge, Massachusetts: Blackwell Publishers.
• BAYAR, D., MUNKHTULGA, R., KHURELSUKH S. “The Olon Nuur Inscription”. https://bitig.kz/?lang=e&mod=1&tid=1&oid=267&m=1 (16.01.2025).
• BAYAT, F., ÇAMA, Ç. (2023). Türk İnanaç Paradigmasında Kültler. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• BOZOK, E. (2022). “Eski Türklerde Askerlik”. Türk Diline Artzamanlı ve Eşzamanlı Bakışlar. Çanakkale: Paradigma Akademi, 143-155.
• ÇAĞATAY, S., TEZCAN, S. (1976). “Köktürk Tarihinin Çok Önemli Bir Belgesi: Sogutça Bugut Yazıtı”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 23-24: 245-252.
• DICK, G., METCALFE, B. (2001). “Managerial factors and Organisational Commitment: A Comparative Study of Police Officers and Civilian Staff”. The International Journal of Public Sector Management, 14/2: 111-128.
• DİLEK, İ. (2020). “Kült Kavramı ve Söz Kültü”. Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 95: 47-77.
• DİVİTÇİOĞLU, S. (2005). Orta Asya Türk İmparatorluğu (VI.-VIII. Yüzyıllar). Ankara: İmge Yayınları.
• ERCİLASUN, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• GOLDEN, P. (2017). Türk Halkları Tarihine Giriş (çev. Osman Karatay). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• GÜL, H. (2003). Karizmatik Liderlik ve Örgütsel Bağlılık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜL, H., Aykanat, Z. (2012). “Karizmatik Liderlik ve Örgüt Kültürü İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16/1: 17-36.
• GÜNÇAVDI, G. (2017). “Karizmatik Liderlik: Alan Yazın Taraması”. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Ek 1: 21-34.
• HWANG, B. (1977). “Ancestor Cult Today”. Missiology, 5/3: 339-365.
• İNAN, A., (1956). “Türk Etnolojisini İlgilendiren Birkaç Terim-Kelime Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 4: 179-195.
• JAGCHID, S., HYER, P. (2018). Mongolia’s Culture and Society. London and New York: Routledge.
• JAGCHID, S., SYMONS, van J. (1989). Peace, War and Trade Along the Great Wall. Bloomington: Indiana University Press.
• KAFESOĞLU, İ. (2016). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• KORMUŞIN, I. V. (2017). Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları: Metinler ve İncelemeler (çev. Rysbek Alimov). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• MERT, O. (2015). Köli Çor Yazıtı ve Anıt Mezar Kompleksi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• ÖGEL, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• ÖLMEZ, M. (2015). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları (Metin-Çeviri-Sözlük). Ankara: BilgeSu.
• RADLOFF, W. (1983). Aus Siberien. Leipzig: Weigal Nachfolger.
• SAVERY, L. K., SYME, P. D. (1996). “Organizational Commitment and Hospital Pharmacists”. Journal of Management Development, 15/1: 14-22.
• ŞİRİN, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TAŞAĞIL, A. (2012). Göktürkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• TEKİN, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• WEBER, M. (2012). Bürokrasi ve Otorite (çev. Bahadır Akın). Ankara: Adres Yayınları.