Taste, Status and Identity: The Representation of Domestic Furniture and Clothing in Tanzimat and Servet-i Fünûn Literature

Yıl 2025, Sayı: 36, 173 - 196, 30.06.2025

Merve Esra Özgürbüz

Öz

This article examines the representation of modernization in Turkish novels from the Tanzimat and Servet-i Fünûn periods through elements of material culture. The analysis examines how domestic furniture and clothing are important indicators of social identity, status and taste within Pierre Bourdieu’s concepts of habitus, field and cultural capital. While the Tanzimat-era novels emphasize the transformation of social values and individual habits during modernization, the Servet-i Fünûn novels combine these elements with an esthetic aspiration and present them as symbols of a Western lifestyle. The study examines the effects of Westernization on both an individual and societal level through the material worlds of the literary characters. It discusses how class differences are reflected in the narrative structures. The role of household furniture and clothing as an expression of social status and cultural capital is particularly emphasized. This study addresses the impact of Ottoman Turkish modernization on social and individual identities by analyzing the symbolic meanings of material culture. The findings suggest that the novels Tanzimat and Servet-i Fünûn use material culture as a representational sphere and process the cultural tensions of modernization in a literary framework.

Anahtar Kelimeler

ottoman-turkish modernization , novel , material culture , habitus , cultural capital , Conspicuous Consumption

Proje Numarası

122K416

ZEVK, STATÜ VE KİMLİK: TANZİMAT VE SERVET-İ FÜNÛN ROMANINDA MADDİ KÜLTÜRÜN TEMSİLİ

Öz

Bu makale, Tanzimat ve Servet-i Fünûn dönemi Türk romanlarında modernleşme sürecinin maddi kültür unsurları aracılığıyla temsilini incelemektedir. Pierre Bourdieu’nün habitus, alan ve kültürel sermaye kavramları çerçevesinde, ev içi eşyalar ile kıyafetlerin sosyal kimlik, statü ve zevk gösterimi bakımından nasıl anlam kazandığı analiz edilmektedir. Tanzimat dönemi romanları, Batılılaşma evresinde toplumsal değerlerin ve bireysel alışkanlıkların değişimini vurgularken Servet-i Fünûn romanları bu unsurları estetik bir arayışla birleştirerek Batılı yaşam tarzının simgeleri olarak sunar. Makalede, Batılılaşma sürecinin birey ve toplum düzeyindeki etkileri, edebî karakterlerin maddi dünyaları üzerinden incelenmekte ve sınıfsal ayrımların roman kurgularına nasıl yansıdığı tartışılmaktadır. Özellikle ev içi eşya ve kıyafet seçimlerinin sosyal statü ve kültürel kapitalin dışa vurumu olarak rol oynadığı gösterilmektedir. Çalışma, Osmanlı-Türk modernleşmesinin hem toplumsal hem de bireysel kimlikler üzerindeki etkisini, maddi kültürün sembolik anlamlarını çözümleyerek ele almaktadır. Sonuç olarak Tanzimat ve Servet-i Fünûn romanlarının maddi kültürü bir temsil alanı şeklinde kullandığı ve modernleşme sürecindeki kültürel gerilimleri edebî bir bağlamda işlediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

osmanlı-türk modernleşmesi , roman , maddi kültür , habitus , kültürel sermaye , gösterişçi tüketim

Etik Beyan

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 122K416 Numaralı proje ile desteklenmiştir.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından 122K416 Numaralı proje ile desteklenmiştir.

Proje Numarası

122K416

Teşekkür

Projeye verdiği destekten ötürü TÜBİTAK’a teşekkürlerimizi sunarız.

Kaynakça

• AHMET MİTHAT EFENDİ (2018). Felâtun Bey ile Râkım Efendi (haz. Özcan Kaya). İstanbul: Beyaz Balina Yayınları.
• AKDENİZ, S. (2019). Tanzimat Dönemi Türk Romanında Mekân. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• ALAN, S. (2018). Tanzimat Edebiyatı’nda Millî Kimlik İnşası. İstanbul: Kesit Yayınları.
• ARGUNŞAH, H. (2006). “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Türk Romanı”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4 (8): 23-100.
• BERTRAM, C. (2012). Türk Evini Hayal Etmek / Eve Dair Kolektif Düşünceler (çev. Mehmet Ratip). İstanbul: İletişim Yayınları.
• BOURDIEU, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt). Ankara: Heretik Yayınları.
• BOURDIEU, P. (2023). Kültür Üretimi: Sembolik Ürünler / Sembolik Sermaye (çev. Sibel Yardımcı, Elçin Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
• CENGİZ, Ö. (2023). Tanzimat ve Servet-i Fünûn Dönemi Romanlarında Gündelik Hayatın Yeniden İnşası. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇIKLA, S. (2004). Roman ve Gerçeklik Bağlamında Kültür Değişmeleri ve Servet-i Fünûn Romanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ENGİNÜN, İ. (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1829-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ERDİNÇLİ, İ., CAN, B. (2024). “Osmanlı İstanbul’unda Ev İçi Dekorasyonda Alafrangalasma ve Mekânın Yeniden Üretimi (1860-1914)”. Toplum ve Kültür, 13: 74-109.
• GÜRPINAR, H. R. (2022). Şık (haz. Mehmet Tekin). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İNCİ ELÇİ, H. İ. (2003). Roman ve Mekân: Türk Romanında Ev. İstanbul: Arma Yayınları.
• KARABIYIK BARBAROSOĞLU, F. (1994). Modernleşme Sürecinde Moda-Zihniyet İlişkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KAVCAR, C. (1995). Batılılaşma Açısından Servet-i Fünûn Romanı. Ankara: Ankara Kültür Merkezi.
• KERMAN, Z. (1998). “Şık Romanı”. Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama, 67-84.
• MARX, K. (1990). Capital: A Critique of Political Economy (Volume I) (trans. Ben Fowkes). London: Penguin Books.
• MEHMET RAUF (2014). Ferda-yı Garâm (haz. Oğulcan Karakoç). İstanbul: Özgür Yayınları.
• MORAN, B. (1998). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1: Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a. İstanbul: İletişim Yayınları.
• PARLA, J. (2014). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• RECAİZADE MAHMUT EKREM (2019). Araba Sevdası (haz. Fatih Altuğ). İstanbul: İletişim Yayınları.
• SAİD, E. W. (2013). Şarkiyatçılık: Batının Şark Anlayışları (çev. Berna Ülner). İstanbul: Metis Yayınları.
• ŞAHİN, Ö. (2017). Türk Romanında Kültürel Dönüşüm ve Eşya (Ahmet Midhat, Halit Ziya ve Ahmet Hamdi Tanpınar Örnekleri). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ŞEMSETTİN SAMİ (2022). Taaşşuk-i Talat ve Fitnat (haz. Fatih Altuğ). İstanbul: Can Yayınları.
• TANPINAR, A. H. (1988). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• TÜZEL, B. (2022). “Modernliğin Tanzim Ettiği Gardıroplar: Tanzimat Dönemi Romanlarında Giyim-Kuşam”. Gazi Türkiyat, 30: 257-274.
• UŞAKLIGİL, H. Z. (2019). Aşk-ı Memnu (haz. Ali Faruk Ersöz). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ÜNER, A. M. (2008). “Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanlarında ‘Şık’ Delikanlılar”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 24: 251-269.
• VEBLEN, T. (2005). Aylak Sınıfın Teorisi (çev. Zeynep Gültekin, Cumhur Atay). İstanbul: Babil Yayınları.